Samvinnan - 01.12.1967, Blaðsíða 13

skömmu eftir fráfall Leníns. Árið 1919
varð hann kommissar Eftirlits verka-
manna og bænda, en þá stofnun hafði
Lenín sett á laggirnar til að tryggja
völd Flokksins yfir hinu lélega og ókomm-
úníska embættismannakerfi. Þann-
ig stjórnaði Stalín lögreglunni sem njósn-
aði um embættismennina sem sáu um
óstjórnina í Rússlandi; kerfið stefndi
ekki að einfaldleik, gagnkvæmu trausti
eða afköstum — en það hlóð undir Stal-
ín. Hann var að sjálfsögðu þegar kominn
í miðstjórn Kommúnistaflokksins, og nú
var hann einnig kosinn í sjö manna
framkvæmdaráð flokksins; hann var
tengiliður framkvæmdaráðsins og skipu-
lagsskrifstofunnar, sem var nokkurs-
konar atvinnumálaráðuneyti með óskor-
að vald til að safna saman verkamönn-
um og senda þá hvert á land sem verkast
vildi; hann var fyrir eftirlitsnefndinni í
Moskvu sem varð æðsti dómari í hreins-
unum spilltra og duglausra flokksstarfs-
manna — einskonar æðsti áfrýjunar-
dómstóll Flokksins; og síðast en ekki
sízt var hann framkvæmdastjóri mið-
stjórnar sjálfs Kommúnistaflokksins frá
því í apríl 1922 og hélt þannig í megin-
þræði vefjarins sem Flokkurinn var að
spinna um allt Rússland. Þó hundrað
menn hefðu heyrt um Lenín og Trotskí
á móti hverjum einum sem heyrt hafði
getið um Stalín, voru völdin samt að
safnast í hendur hans hægt og hávaða-
laust. Má vera að keppinautar Stalíns
hefðu verið varari um sig, ef Lenín hefði
verið eldri maður, en orðið var of seint
að hafast nokkuð að, þegar hann féll
frá: þeir voru bara flugur í vefi Stalíns.
Lenín skilgreindi ástandið áður en
hann dó, ánþess að benda á nokkur úr-
ræði. í „erfðaskrá" sinni, sem hann las
fyrir eftir aðra heilablæðingu sína í des-
ember 1922, spáir hann átökum milli
Stalíns og Trotskís. Trotskí var „persónu-
lega hæfastur" miðstjórnarmeðlimanna,
en Stalín valdamestur. „Eftir að félagi
Stalín varð framkvæmdastjóri hefur
hann safnað á sínar hendur gífurlegu
valdi, og ég er ekki viss um að hann
kunni ævinlega að beita þessu valdi af
nægilegri gætni.“ Tíu dögum síðar bætti
Lenín við hinni frægu eftirskrift eða
erfðaskrárviðauka: „Stalín er of rudda-
legur, og þessi galli verður óþolandi í
embætti framkvæmdastjórans. Þess-
vegna legg ég til við félagana að þeir finni
leið til að víkja honum úr þessu embætti
og skipa í það annan mann, áreiðanlegri,
kurteisari og tillitssamari." Erfðaskráin
var lesin upp í miðstjórninni þar sem
Stalín sat sjálfur á þrepum ræðustóls-
ins, en stjórnin vék honum ekki úr emb-
ætti framkvæmdastjórans. Lenín réðst
þá opinberlega á Stalín og félaga hans
fyrir „hroka“ þeirra í Georgíu og skrifaði
honum lokabréf 6. marz 1923, þar sem
hann sleit öllu samneyti við hann. Þrem-
ur dögum síðar fékk hann þriðja heila-
blóðfallið sem dró hann til dauða, og
þannig hafði hann ekki lengur bolmagn
til að koma Stalín frá. Trotskí (sem að
vísu er óvinveitt vitni) gefur jafnvel í
skyn, að þegar Lenín bað um eitur til að
flýta óhjákvæmilegum endalokum, hafi
Ékaterína fyrri kona Stalíns.
Stalín verið áfjáður í að leyfa honum
að taka það, þó allir aðrir viðstaddir
væru því andvígir. „Jafnan síðan, þegar
ég fer yfir þennan atburð í huganum,
get ég ekki annað en endurtekið með
sjálfum mér: Hegðun Stalíns, öll fram-
koma hans, var furðuleg og skuggaleg.
Hvað vill maðurinn? Og hversvegna
þurrkar hann ekki slægðarbrosið af
grímu sinni?“
Jafnvel meðan Lenín lá á banasæng-
inni var baráttan hafin. Trotskí krafð-
ist þess að slakað væri á skriffinnskunni
og rýmkað um frelsi í landinu. Stalín,
sem naut stuðnings Kamenévs og
Zínovévs, hélt því fram að Rússland væri
ekki umræðuklúbbur og yrði að hafa aga
og skipulag að ofan: Flokkurinn yrði að
vera „heilsteyptur, flokkur af stáli, ein-
steinungur". Ennfremur sökuðu Stalín
og stuðningsmenn hans hinn glæsilega
Trotskí um tilhneigingu til að leika hlut-
verk Napóleons. Þeir þyrluðu upp mensé-
víka-fortíð hans og gömlum væringum
við Lenín, sem löngu voru gleymdar í
hita baráttunnar. Þegar Trotskí svaraði
með því að minna á hik Zínovévs og
Kamenévs í október 1917, var Stalín
ósviðinn, þó þeir félagar kunni að hafa
sviðnað. Síðan kom hin mikla misklíð
um „sósíalisma í einu landi“ sem berg-
málaði um gervöll Sovétríkin í tvo ára-
tugi. „Trúvillingurinn“ mikli var Trotskí,
sem síðar þoldi bannfæringu og líflát
fyrir kenningar sínar, þó margir telji
túlkun hans á Marx-Lenínismanum heil-
brigðari og hreinni en túlkun Stalíns
páfa. Utangarðsmanni virðist kenning-
in, sem þrætt var um, í meira lagi þurr
og fjarlæg veruleikanum: áttu rússnesk-
ir kommúnistar að vinna að heimsbylt-
ingu, hinni svonefndu „stöðugu bylt-
ingu“, eða gátu þeir gert sér vonir um
að þeirra eigin bylting heppnaðist í ein-
angruðu kommúnísku Rússlandi? Trotskí
vildi koma á heimsbyltingu til að vernda
og tryggja rússnesku byltinguna. En
Stalín sló fram vígorðunum um „sósíal-
isma í einu landi“ og lét Rússum þannig
í té eitthvað áþreifanlegt sem þeir skildu
og gátu barizt fyrir. Með eigin átaki
gætu þeir skapað sér nýtt og glæsilegt
Rússland, án tillits til þess sem gerðist
í Þýzkalandi eða Bretlandi eða Kína.
Þannig þvingaði fræðimaðurinn og hugs-
uðurinn Trotskí í hita umræðnanna mið-
lungsskarpan athafnamanninn Stalín til
að leggja fram einu frumlegu viðbót sína
við kenningar Marx.
Trotskí missti smámsaman völdin á
árunum 1923—1929, og áttu þeir félagar
Zinovév og Kamenév framanaf sinn þátt
í því. í janúar 1925 var Trotskí neyddur
til að leggja niður störf hermálaráðherra,
í október 1926 var hann rekinn úr fram-
kvæmdaráðinu, og í árslok 1927 hafði
hann verið rekinn úr Flokknum og send-
ur til Alma Ata í Suður-Síberíu. Loks
var hann rekinn í útlegð til tyrknesku
eyjarinnar Prinkipo árið 1929, og Komin-
tern (alþjóðasamtök kommúnista), sem
hann hafði reynt að skírskota til,
var lokað í sex ár. En þegar árið 1925
höfðu Zínovév og Kamenév snúizt gegn
kenningunni um „sósíalisma í einu
landi“, og árið eftir stóðu þeir með
Trotskí sem þeir höfðu átt þátt í að
hrekja frá völdum. Árið 1927 voru þeir
einnig reknir úr Flokknum. Þá var Stal-
ín búinn að fylla framkvæmdaráðið sín-
um mönnum, og með tilstyrk Mólótovs,
Vorosjílovs og Kalíníns, sem allir voru
já-menn, gat Stalín losnað við aðra eldri
meðlimi framkvæmdaráðsins sem höfðu
hjálpað honum til að fella Trotskí,
Zínovév og Kamenév. Árið 1929 voru
Búkharin, Tomskí og Rýkov (forsætis-
ráðherrann) allir undirgefnir Stalín, en
það gagnaði þeim lítt að afneita fyrri
skoðunum og skríða fyrir hinum nýja
húsbónda. Þeir unnu að vísu stundar-
frest, en fengu að lokum allir hnífstung-
una sem hafði vofað yfir þeim.
Hin persónulegu átök innan Flokks-
ins voru nátengd baráttunni við að koma
í veg fyrir hungursneyð, iðnvæða landið,
þjóðnýta iðnað og landbúnað. Þjóðnýt-
ing landbúnaðarins hafði tekizt hörmu-
lega 1919—’21, og árið 1929 var ástand-
ið í landbúnaði mjög slæmt; framleiðsl-
an hafði ekki jafnað sig eftir bylting-
una og styrjaldirnar. íbúar borga og bæja
voru í svelti, bændur gátu ekki skilað til-
skildum afurðum, og innanlandsástandið
var ískyggilegt, einskonar vítahringur:
engin matvæli án traktora, engir trakt-
orar án matvæla. Þannig hófst Stalín
handa um öfgafulla landbúnaðarstefnu
sína 1928 og snerist fyrst gegn kúlökun-
um, efnuðum bændum sem réðu til sín
vinnuafl. Eignir þeirra voru teknar end-
urgjaldslaust, og stéttin algerlega upp-
rætt. Þeir voru reknir einsog sauðfé til
Kazakstans eða Síberíu, þareð þeir fengu
ekki inngöngu í samyrkjubú heimahér-
aðanna, og oft voru þeir einfaldlega
skildir eftir á einhverri brautarstöð
13