Samvinnan - 01.12.1967, Blaðsíða 64

Frakkar hafa löngum getið sér orð
fyrir að vera miklir áhugamenn um
kvikmyndalist og djúphugulir um stöðu
hennar og sértækni. Þeir halda eina
merkustu kvikmyndahátíð Evrópu, hátíð-
ina í Cannes, og gera sér mikið far um
að kynnast nýjungum í kvikmyndagerð.
Oft hafa þeir orðið fyrstir til að veita
snjöllum kvikmyndurum athygli, t. d.
vann Carl Dreyer sína fyrstu alþjóðlegu
sigra í Frakklandi, þegar hann gerði Du
skal ære din hustru og Jeanne d’Arc, og
það var í kvikmyndahúsum Ódáinsvalla
í París, sem ungur maður, lítt þekktur
utan heimalands síns, vakti fyrst veru-
lega athygli á sér: Ingmar Bergman.
Þótt ekki sé laust við að Frakkar hafi
stundum verið ásakaðir um ýmislegt
snobberí og kannske sérvizku í áhuga
sínum á nýjungum kvikmyndalistarinn-
ar, hefur það alltaf verið talsverður sig-
ur fyrir ungan kvikmyndara að vinna sér
sæti á bökkum Signu. En auk kynningar
á verkum ungra manna gera Frakkar
einnig talsvert af því að halda á loft
gömlum meistaraverkum kvikmyndanna,
og sýna þá hæði nokkuð reglulega gaml-
ar, frægar kvikmyndir og reyna einnig
að draga gleymd meistaraverk fram á
ný. Þannig skaut t. d. ,.Ágirnd“ Stro-
heims unp kollinum í kvikmyndahúsum
Parísar í vetur við hliðina á nýstárleg-
um myndum, frönskum, tékkneskum o.
fl„ og stafar þetta allt af því að Frakk-
ar líta miög á kvikmyndir eins og sjálf-
stæða listgrein, sem menn verði að eiga
kost á að kynnast og nióta, á sama hátt
og tónlist og bókmenntir, hvort sem um
er að ræða klassísk verk eða nýjungar.
Þessu siónarmiði fylgia ýmis vandamál,
t. d. fiárhagsleg. því að það getur verið
alláhættusamlegt fyrirtæki að kynna
unaan kvikmyndara, sem fer lítt troðnar
slóðir í kvikmyndagerð sinni. Til að leysa
þessi vandamál hafa Frakkar sett á stofn
nvia tegund kvikmyndahúsa. sem starfa
á talsvert öðrum grundvelli en hin
veniulegu. Þessi kvikmvndahús nefnast
„cinéma d’art et d’essai" (gjarnan auð-
kennd með því að nafn beirra hefst á
orðinu „studio") og svna einungis mvnd-
ir. sem taldar eru hafa listrænt gildi.
f staðinn greiða bau síðan talsvert lægri
skatta en önnur bíó. Kvikmyndahús
bessi eru ekki gömul. Það var fyrst í
kringum 1950 að nokkrum gagnrýnend-
um datt í hug að stofna eitt bíó, sem
skvldi starfa á þennan hátt og svna þá
einkum myndir, sem fengiu verðlaun á
hátíðum, en venjuleg kvikmyndahús
væru treg til að sýna. Fjórum árum
síðar var svo farið að stofna kvikmvnda-
hús af þessu tagi og eigendur þeirra
mynduðu með sér samtök. Síðan hefur
þeim fjölgað, en þau eru þó heldur fá
og salir þeirra litlir. Yfirleitt þrífast þau
einna bezt á þeim stöðum bar sem
stúdentalíf er gróskumikið, í stúdenta-
hverfum Parísar og í öðrum háskóla-
borgum Frakklands, enda eru stúdentar
yfirgnæfandi meirihluti þeirra sem
sækja þau. Utan stúdentahverfa eru slík
kvikmyndahús mjög sjaldséð. En starf
þeirra er talsvert meira en tala þeirra
segir til um.
Gósenland þessara listrænu kvik-
myndahúsa er vafalaust á vinstri bakka
Signu, í Latínuhverfinu og St. Germain
des Prés. Þótt kreppa hafi verið í kvik-
myndahúsum Frakklands hin síðari ár-
in, hafa þó bíó sprottið upp eins og gor-
kúlur hvarvetna í þessum hverfum, svo
að fjölda þeirra þar er við fátt jafnandi
nema helzt kaffihúsagrúann. Og þegar
rökkrið fellur á bæjarstæði Lutetiu
gömlu og fyrirlestrum lýkur í Sorbonne,
kasta stúdentar frá sér ritverkum Fouc-
ault eða Levi-Strauss, gleyma kaffihúsa-
samræðum liðins dags um Mao eða Mitt-
erand og streyma á kvikmyndahúsin. Þar
er líka um margt að velja: sums staðar
eru sýndar myndir gömlu meistaranna,
t. d. ívan grimmi eða Dagur reiði, ann-
ars staðar eru sýndar myndir þekktra
EINAR MÁR JÓNSSON:
BROTUM .
KVIKMYNOAHUSA-
MENNINGU
I PARlS
nútímahöfunda, svo sem Sjöunda inn-
siglið eða Nazarin, og loks má víða sjá
myndir yngstu höfunda, framúrstefnu-
manna, eins og Walkover eftir Jerzy
Skolimowski (Póllandi), Nicht Versöhnt
eftir Jean-Marie Straub (Þýzkalandi),
Maðurinn sem klippti hár sitt stutt eft-
ir André Delvaux (Belgíu), svo nefndar
séu nokkrar myndir, sem frumsýndar
voru í vetur leið, og margar aðrar. Myndir
framúrstefnumanna um víða veröld, sem
franskir gagnrýnendur kalla gjarnan
..nýju kvikmyndagerðina" (le nouveau
cinéma) og eru á margan hátt fram-
hald „nýju bylgjunnar" frönsku hér á
árunum, eiga einkum upp á pallborðið
hjá stúdentum Parísar, enda fjalla
myndir þessar oftast um ungt fólk og
vandamál þess, eða ýmis önnur vanda-
mál, sem eru ofarlega á baugi.
En þegar kvikmyndasýningunum er
lokið, setjast stúdentarnir oftlega á
kaffihúsin frægu, sem miög hafa angrað
þjóðlega íslenzka hagyrðinga að undan-
förnu, og ræða myndirnar af miklu kappi.
Plíkar samræður eru að sjálfsögðu harla
margvíslegar og ekki alltaf jafn skarp-
ar, en eitt er áberandi: bíógenglar latínu-
hverfisins forðast það sem kalla mætti
kókmenntalegt mat kvikmvnda. Með því
á ég við það sjónarmið að meta kvik-
myndir eftir því hvort þær eru gerðar
eftir frægri skáldsögu, bókmenntalegu
gildi söguþráðarins og samtalanna, hvort
leikararnir séu góðir (á leiksviðsmæli-
kvarða), o. s. frv. í stað þess líta þeir
á kvikmyndir sem algerlega sjálfstæða
listgrein: tímabundna framrás mynda,
texta og hljóðs, sem falla saman í eina
merkingarbæra heild með myndirnar sem
burðarás — heild sem fær gildi sitt af
því einu að hún hefur merkingu sem
ekki verður túlkuð á annan hátt, Þetta
er reyndar einföld staðreynd, sem frum-
herjar kvikmyndalistarinnar gerðu sér
þegar grein fyrir, en mönnum hefur þó
reynzt erfitt að skilja til fullnustu. Nú
er þetta hins vegar grundvallarregla
framúrstefnumanna alls staðar og mót-
ar alla þeirra tækni og efnismeðferð.
Myndir þeirra hafa því ekki alltaf fund-
ið náð fyrir augum manna með bók-
menntalegan smekk. En í rauninni er
bókmenntalegt mat á kvikmyndum eins
fráleitt og mat 18. aldar manna á mál-
verkum: þeir dæmdu málverk eftir því
af hverju það var, og jafnvel Chardin
gat ekki hrundið þeim misskilningi.
En nóg um það að sinni. Til þess að
gefa mönnurn betri hugmynd um and-
rúmsloft kvikmyndahúsalífs Parísar en
lýsingin ein getur gert, ætla ég nú að
segja frá nokkrum nýjum kvikmyndum,
sem voru sýndar þar í fyrravetur og þóttu
athyglisverðar. Vegna vanþekkingar
treysti ég mér ekki til að tala um myndir
frá austantjaldslöndunum, Brazilíu o. þ.
h., sem hafa þó kannske verið einna efst
á baugi á vinstri bakka Signu að und-
anförnu, heldur ætla ég að segja frá
þremur frönskum myndum, sem frum-
sýndar voru í fyrravetur og vöktu mikla
athygli bíógengla og gagnrýnenda.
JEU DE MASSACRE
eftir Alain Jessua
Myndin Jeu de massacre (titill mynd-
arinnar er nafn á einhverskonar leik)
er önnur kvikmynd Jessua, og fjallar hún
um fyrirbæri, sem mjög einkennir
menningu nútímans: myndasögur, og
áhrif þeirra á lesandann. Þetta er vissu-
lega allflókið vandamál og erfitt viður-
eignar, en til þess að setja það fram á
einfaldan hátt, býr Jessua til n.k. smá-
heim, þar sem aðeins koma fyrir fjórar
aðalpersónur, og reynir að láta þessi
þjóðfélagslegu vandamál myndasagn-
anna koma fram í samskiptum persón-
anna. Myndin er því að vissu leyti dæmi-
saga. Þar segir frá misheppnuðum rit-
höfundi, Pierre Meyrand, sem hefur at-
vinnu af því að semja myndasögutexta,
og Jacqueline, konu hans, sem teiknar
sögur manns síns. Þau kynnast ungum
manni, Bob að nafni, sem hefur lesið
reyfara, m. a. sögur Pierre Meyrands,
svo mjög sér til óbóta, að hann er nánast
hættur að gera greinarmun á sínum
eigin draumórum og raunveruleikanum.
Hann er sífellt í ævintýraleit og lendir
þá gjarnan í ýmsu klandri, svo að móð-
ir hans, frú Neumann, sem er vellauðug,
hefur af því þungar áhyggjur og hefur
jafnvel fastráðinn einkaspæjara til að
64