Samvinnan - 01.12.1967, Blaðsíða 31

4. Stærri og hraðskreiðari
síldveiðiskip.
5. Stórauknir móttökumögu-
leikar á síld nálægt nýju
veiðisvæðunum og notkun
síldarflutningaskipa til
flutninga til fjarlægra
vinnslustöðva.
Ef einhver væri spurður að
því, hvað hvert atriði fyrir sig
hefði átt mikinn þátt í aukn-
ingu aflans, og hvert af þess-
um atriðum hefði gefið mest-
an hagnað miðað við tilkostn-
að, er víst að honum yrði
svarafátt og engir tveir yrðu
sammála um talnalega hlut-
deild hvers atriðis fyrir sig.
Þetta kemur greinilega fram í
umræðum manna um síldar-
iðnaðinn, hvort heldur er í
umræðum á opinberum vett-
vangi ellegar manna á milli.
Það sem nú hefur verið tal-
ið er einkennandi fyrir alla
starfsemi sem háð er tilvilj-
anakenndri atburðarás (stoc-
hastic process), og fram á síð-
ustu ár hefur geta stjórnun-
arfræðinnar (management
science) til þess að gefa við-
hlítandi talnaleg svör við því,
hvaða ákvarðanir væri réttast
að taka í hverju einstöku til-
felli til þess að ná bezta ár-
angri, verið takmörkuð.
Ákvarðanir, sem byggðust á
reynslu og hugboði þeirra sem
lengi höfðu starfað við við-
komandi verkefni, reyndust
oftast bezt, en eftir því sem
viðfangsefnin urðu stærri og
margbrotnari varð stöðugt
erfiðara að sjá fyrir afleið-
ingar einstakra ákvarðana.
Eins og áður var minnzt á,
er íslenzki síldariðnaðurinn nú
orðinn það margbrotinn, að
mjög erfitt er að gera talna-
lega grein fyrir því hvort ein-
hver einstök ákvörðun, hvort
sem um er að ræða fjárfest-
ingar- ellegar rekstraratriði,
verði til þess að bæta hag
starfseminnar í heild eða ein-
hvers einstaks þáttar hennar.
Aðrar fiskveiðiþjóðir eru nú
þegar komnar vel á veg með
að notfæra sér aðferðir stjórn-
unarfræðinnar til úrlausnar á
ýmsum viðfangsefnum í
stjórnun fiskveiða, fiskiðnað-
ar og dreifingar á fiski. Með
tilkomu rafreikna hefur orðið
mögulegt að leysa talnalega
flókin viðfangsefni með því að
setja þau fram á stærðfræði-
legan hátt. Eigi eru öll stjórn-
unarviðfangsefni, sem fram
koma í fiskiðnaðinum, jafn vel
fallin til talnalegrar greining-
ar, en þó er mjög freistandi að
ætla, að mikið gagn geti orðið
að því að beita þessum aðferð-
um við íslenzka síldariðnaðinn.
Á þessum grundvelli er sú at-
hugun byggð, sem ætlunin er
að gera grein fyrir hér á eftir.
Hér mun eigi gerð tilraun til
þess að telja upp öll þau verk-
efni, sem vitað er um að aðrar
fiskveiðiþjóðir hafa tekið til
greiningar með nýjustu að-
ferðum stjórnunarfræðinnar,
heldur vísað til rits sem Mat-
vælastofnun Sameinuðu þjóð-
anna (FAO) gaf út árið 1965
(FAO Fisheries Report No. 22,
Vol 1—3. — Report of the
Meeting on Business Decisions
in Fishery Industries — Rome,
21—25 sept. 1964.).
Rit þetta verðskuldar að
margir kaflar úr því kæmu út
í íslenzkri þýðingu, og gæti það
stuðlað að því að umræður um
sjávarútvegsmál á íslandi yrðu
að jafnaði jákvæðari en verið
hefur fram að þessu.
Því er slegið föstu í þessu riti,
að stjórnunarfræðilegar aðferð-
ir (advanced mathematical
techniques) séu jafn nytsamar
við stjórnun í fiskiðnaði og í
öðrum iðnaði, þó að þær þar
sem annarsstaðar gefi enga
allsherjarlausn allra vanda-
mála ellegar komi í stað stjórn-
vizku einstaklinganna sem við
vandamálin fást.
Stjórnunarvísindi eða
Operations Research
Áður en lengra er haldið,
mun rétt að gera í fáum orðum
nokkra grein fyrir því, hvað
við er átt, þegar hér er rætt
um stjórnunarvísindi (mana-
gement science) eða eins og
algengara er að nefna þau
Operations Research (skamm-
stafað OR).
Operations Research byggist
á því að nota vísindalegar að-
ferðir við lausn stjórnunar-
vandamála og talnalega túlk-
un á þeim breytingum sem við
er að fást hverju sinni, þannig
að lausn á viðfangsefninu megi
fá fram á stærðfræðilegan
hátt. í sinni fullkomnustu
mynd krefst OR-athugun notk-
unar margra mismunandi vís-
indagreina. Vísindaleg stjórn-
un, sem á ensku máli er nefnd
scientific management eða
nánast iðnaðarverkfræði,
krefst einnig talnalegrar túlk-
unar á breytingum í verkefn-
inu að svo miklu leyti sem það
er mögulegt.
í rannsóknum sínum á málm-
skurði notaði Frederick W.
Taylor aðferðir, sem í grund-
valiaratriðum eru þær sömu og
notaðar eru í OR til nálgun-
ar á verkefnum, en hann er af
mörgum talinn frumkvöðull
vísindalegrar stjórnunar.
Almennt séð er munurinn á
vísindalegri stjórnun og OR sá,
að OR notfærir sér meira af
æðri stærðfræði, notfærir sér
vísindalega þekkingu innan
fleiri vísindagreina og nálgast
viðfangsefnin á víðari grund-
velli.
Þar sem útreikningar á OR-
verkefnum eru venjulega mjög
flóknir, má segja að notkun
OR og þróun hraðvirkra raf-
reikna hafi haldizt í hendur.
Með því að gera nákvæma
talnalega túlkun verkefna
mögulega getur OR aðstoðað
stjórnandann í því að meta
viðfangsefnin á raunhæfari
hátt en ella og hjálpað honum
t. d. við eftirfarandi atriði:
1. Bera saman og meta kosti
og galla mismunandi fram-
kvæmdamöguleika.
2. Ráðstöfun takmarkaðra
gæða á hagkvæmasta hátt.
3. Meta árangur athafna ná-
kvæmar og hraðar heldur
en áður var mögulegt, sér-
staklega ef rafreiknar eru
notaðir.
4. Uppgötva og leiðrétta rang-
ar framkvæmdir fyrr en
ella.
Þrátt fyrir langan aðdrag-
anda má segja að þróun OR og
raunhæf notkun þess hefjist
fyrst að nokkru marki í síðari
heimsstyrjöldinni, þegar starfs-
hópar, sem í voru eðlisfræð-
ingar, stærðfræðingar, hag-
fræðingar, verkfræðingar o. f 1.,
aðstoðuðu brezku og banda-
rísku hernaðaryfirvöldin við
lausn „taktískra" viðfangs-
efna. í viðskiptum hefur OR
MYND 1
V
VEI-ÐISVjEÐI
i
SKIP NR. 1 Oll silclveidiskip sem veiðar stund-i --=H aiu á athugunartimabilinu /8. sept 'til 7 n'ov. 1964- SKIP NR. nt
1 1 1 1 1 L H- 1 1
X- h i
LÖNDUN X Allar siiaarbræ&slur sem gátu -3,1 tekið við slta a athugunarlíma- 1 | bilinu. LÖNDUN
ÞR£R ÞR/ER
BRÆÐSLA BRCÐSLA
VERKSM. NR. I
VERKSM. NR. n.
MYND 2.
31