Samvinnan - 01.12.1967, Blaðsíða 30

en ekki aftur á bak; við verð-
um að fylgja hinni almennu
þróun hins nýja heims.
Ég álít nauðsynlegt, að nú
verði gert samstillt og vel
skipulagt átak til að auka fjöl-
breytni í útflutningi og til að
afla nýrra markaða. Nýja
markaði þarf að finna (eða
skapa!) fyrir hefðbundnar út-
flutningsvörur, og nýja mark-
aði þarf að finna (eða
skapa!) fyrir nýjar útflutn-
ingsvörur. Æskilegt teldi ég að
hér yrði um að ræða samvinnu
milli einstaklinga, útflutnings-
samtaka og hins opinbera.
Það væri eðlilegt og nauð-
synlegt, að lögð yrði fram af
almannafé veruleg upphæð til
markaðsmála, t. d. sem svar-
aði 50—75 milljónum kr. ár-
lega næstu 7—8 árin miðað við
núverandi gengi. Þessu fé ætti
svo að ráðstafa samkvæmt til-
lögum þeirra manna, sem
bezt þekkja þessi mál. Ráðstöf-
un fjárins og öll markaðsupp-
byggingin yrði að fara fram
samkvæmt ákveðinni en
sveigjanlegri áætlun, til að
tryggja sem beztan árangur.
í þessu sambandi verður ekki
komizt hjá að benda á, að
nauðsynlegt væri að endur-
skipuleggja utanríkisþjónustu
okkar, þannig að hún verði að
mun meira gagni en hún er
nú fyrir utanríkisviðskiptin.
Utanríkismál okkar eru fyrst
og fremst utanríkisviðskipti,
burtséð frá fáeinum öðrum
sviðum eins og NATO-málum
og aðild að nokkrum öðrum al-
þjóðlegum stofnunum. Þar sem
við verðum að sjálfsögðu að
takmarka mjög tölu sendiráða
erlendis, virðist eðlilegt að
staðsetja sendiráðin þannig,
að þau komi að sem mestu
gagni fyrir land og þjóö. Ég tel
nauðsynlegt fyrir okkur að
eiga t. d. eitt sendiráð í Afríku
og annað í Suður-Ameríku.
Það hefur þegar dregizt
allt of lengi að kerfisbundin
athugun færi fram á því,
hvaða möguleikar eru á sölu
íslenzkra afurða í þessum
stóru heimshlutum. Nú má
ekki skjóta slíkri athugun
lengur á frest.
Hinsvegar finnst mér ekki
ástæða til að hafa þrjú sendi-
ráð á Norðurlöndum. Þess-
vegna væri full ástæða til að
athuga, hvort ekki mætti
leggja niður tvö sendiráð á
Norðurlöndum og opna önnur
tvö í þeirra stað, annað í
Afríku og hitt í Suður-
Ameríku.
Ég hef alltaf álitið nauðsyn-
legt fyrir ísland að hafa eitt
sendiráð staðsett í kommún-
istaríkjum Austur-Evrópu, auk
sendiráðs okkar í Moskvu.
Sendiráð íslands á Norðurlönd-
um geta af skiljanlegum
ástæðum lítið sem ekkert orð-
ið að gagni viðskiptum íslands
við Austur-Evrópu, þó reynt
hafi verið að láta þau gegna
jafnframt sendiráðsstörfum í
austur-evrópskum löndum. Af
stjórnmálalegum ástæðum tel
ég ekki heppilegt að fela sendi-
ráðinu í Moskvu að vera jafn-
framt fulltrúi íslands í öðr-
um kommúnistaríkjum.
Eðlilegasta lausnin væri sú,
álít ég, að ísland hefði sendi-
ráð í Prag og sendiherrann
þar væri jafnframt sendiherra
í Póllandi, Ungverjalandi,
Rúmeníu og Búlgaríu. Slíkt
sendiráð í Tékkóslóvakíu und-
ir stjórn færs sendiherra gæti
orðið viðskiptum íslands við
öll þessi lönd til mikils gagns.
Hér er um þýðingarmikla
markaði fyrir íslenzkar afurð-
ir að ræða, markaði sem senni-
lega mætti notfæra sér mun
betur en nú er gert.
Þá er nauðsynlegt að til
starfa sem sendiherrar eða
ambassadorar séu valdir menn,
sem hafa þekkingu og reynslu
í markaðsmálum og alþjóðleg-
um viðskiptum, auk þess sem
þeir þurfa að vera vel kunn-
ugir íslenzkum framleiðslumál-
um.
Ennfremur er þýðingarmik-
ið, að miklu fleiri íslendingar
verði þjálfaðir í markaðsleit og
markaðsuppbyggingu en nú er.
Nýir menn koma með nýtt
blóð, nýjar hugmyndir, ný við-
horf. Við þurfum að komast
út úr stöðnuninni og ná aftur
sambandi við þróunina, sem á
sér stað í kringum okkur.
Magnús Z. Sigurðsson.
ÞÓRODDUR TH.
SIGURÐSSON:
AÐGERÐA-
RANNSÓKNIR í
SÍLDARIÐNAÐI OG
SÍLDVEIÐUM
Inngangur
Fjárhagsleg afkoma íslenzku
þjóðarinnar er í ríkara mæli
háð fiskveiðum og fiskiðnaði
en hjá flestum öðrum þjóðum.
Það er því þjóðfélagslega mik-
ilvægara hjá okkur en hjá öðr-
um þjóðum, að rekstur þessar-
ar atvinnugreinar sé ætíð jafn
hagkvæmur og völ er á.
Fáar atvinnugreinar eru
jafn háðar tilviljunum og fisk-
veiðar, og af því leiðir einnig
að allur annar atvinnurekst-
ur, sem byggir tilveru sína á
fiskveiðum, er háður sömu til-
viljunum.
Af fiskveiðum almennt munu
þó síldveiðar vera einna mest
háðar tilviljunum og sökum
þess hve hagnaður af þeim
getur orðið geipimikill þegar
vel gengur, er ætíð sterk til-
hneiging hjá aðilum, sem síld-
ariðnað stunda, að auka fjár-
festingu sem mest í góðæri, í
von um aukinn hagnað, án þess
að möguleg síldarleysistímabil
séu látin hafa áhrif á fjárfest-
ingaráætlanir í þeim mæli sem
vert væri.
Síðustu 6 árin hefur síld-
veiði íslendinga verið mjög
mikil, miðað við það sem áð-
ur var, og verðmæti síldaraf-
urða er orðið mjög stór hluti
af þjóðartekjunum. Einkenn-
andi fyrir síldveiðar þessara
ára er m. a. sú tilviljun, að
veiðisvæðin hafa að miklu leyti
verið út af Austfjörðum og að
nokkru undan Suður- og Suð-
vesturlandi, þar sem litlir
möguleikar voru til móttöku
síldar, áður en þetta síðasta
stórveiðitímabil hófst.
Á Vestfjarðakjálkanum voru
áður fyrr allmiklir möguleikar
til móttöku og vinnslu síldar,
en vegna síldarleysis á þeim
miðum, sem bezt lágu við, lögð-
ust þær verksmiðjur niður og
um árabil var eingöngu um
síldariðnað á Norður- og Norð-
vesturlandi að ræða. Vegna
þessa tilflutnings veiðisvæð-
anna hefur sú fjárfesting, sem
komin var í vinnslustöðvar á
Norðurlandi, ýmist legið arð-
laus eða gefið takmarkaðan arð
og þá að verulegu leyti vegna
síldarflutninga með öðrum
skipum en veiðiskipunum. Öll
fjárfesting í síldariðnaði á
landi hefur verið bundin við
þau landsvæði, sem bezt liggja
við veiðisvæðum síðustu 6 ára.
Það verður að teljast mjög
eðlilegt, að sótt sé í að fjár-
festa í vinnslustöðvum sem
næst veiðisvæðunum, eins og
þau eru á hverjum tíma, ef að-
eins er gert ráð fyrir þeim
möguleika að hin tiltölulega
burðarlitlu veiðiskip flytji afl-
ann að landi. Siglingatími
veiðiskipanna á miðin og af
þeim aftur verður að vera sem
stytztur til þess að netto veiði-
tíminn geti orðið sem lengst-
ur og þar með veiðilíkurnar.
Jafnframt er þess að gæta að
hér er um hráefni að ræða sem
þolir litla geymslu og þá sér-
staklega sá hluti þess sem
ætlaður er til manneldis, þ. e .a.
s. síld til söltunar og frystingar.
Verðmætisaukning þess hluta
aflans, sem unninn er til mann-
eldis, er að jafnaði miklum
mun meiri en þess hluta sem
fer til iðnaðarvinnslu, og rétt-
lætir það einnig sem stytztan
siglingatíma af miðunum.
Af þessum sökum er því sá
möguleiki fyrir hendi, ef veiði-
svæðin verða enn um nokk-
urt árabil út af Austfjörðum,
að þar verði fjárfestingin mið-
uð við það að vinnslustöðv-
arnar geti annað öllum þeim
síldarafla sem hugsanlega gæti
borizt á land við beztu veiði-
aðstæður.
Ef litið er á allar síldar-
vinnslustöðvar á landinu sem
eina heild, eða eitt heildar-
kerfi af vinnslustöðvum, yrði
því þróunin lækkandi nýting-
artími vinnslustöðvanna, mið-
að við full afköst frá því sem
nú er, ef aflamagnið vex ekki
að sama skapi. Þessi hætta er
ætíð fyrir hendi þar sem
sveiflur í aflamagni eru mikl-
ar; og þar sem reynt hefur
verið að láta afköst vinnslu-
stöðvanna svara til mestu
hugsanlegrar veiði hefur það
oftast haft óheppilegar afleið-
ingar á fjárhagsafkomu fisk-
iðnaðarins þegar lengri tíma-
bil eru athuguð.
íslenzki síldariðnaðurinn, þ.
e. a. s. síldveiðarnar og síldar-
vinnslan, er nú orðinn að mjög
flóknu kerfi, ef litið er á hann
sem heild, og stjórnunarein-
ingar innan hans mjög marg-
ar, en það hefur í för með sér
að ákvörðunartaka (decision
making) innan einnar stjórn-
unareiningar getur haft í för
með sér versnandi afkomu
annarra stjórnunareininga og
e. t. v. kerfisins í heild, án
þess að mögulegt sé að setja
það fram á talnalegan hátt eða
eftir því sé tekið.
Allir munu vera sammála
um það atriði, að síldveiðar
íslendinga hefðu aðeins orðið
lítið brot af því, sem raun hef-
ur orðið á síðustu árin, ef eigi
hefðu komið til m. a. eftirfar-
andi atriði:
1. Rannsóknir fiskifræðinga á
lifnaðarháttum síldarinnar
og stærð veiðistofnanna.
2. Tilkoma fiskritans sem af-
kastamikils leitartækis.
3. Tilkoma kraftblakkarinn-
ar, sem auðveldaði alla
meðferð síldarnótanna auk
þess sem hún gerði kleift
að taka í notkun lengri og
dýrari síldarnætur heldur
en áður tíðkuðust, m. a.
30