Samvinnan - 01.12.1967, Blaðsíða 14

lengst inní Síberíu þar sem þeir urðu
að bjargast einsog bezt þeir gátu. Kúlak-
arnir voru samtals um sex milljónir að
meðtöldum konum og börnum, og álit-
legur fjöldi þeirra tortímdist. Sumir
héldu í sér lífinu með því að grafa sig
niðrí jörðina og koma sér síðar upp leir-
kofum á auðnum Síberíu þar sem vetrar-
kuldinn fór niðrí 40 stig. Þetta voru
góðu bændurnir, og afþví þeir voru góð-
ir bændur urðu þeir óvinir ríkisins.
Stalín hafði gert sér vonir um að
vinna fátækustu bændurna á sitt band
með því að heita þeim hlutdeild í lönd-
um og verkfærum kúlakanna, og í byrj-
un virtist það ætla að heppnast, þann-
ig að hann færði út kvíarnar og fyrir-
skipaði þjóðnýtingu allra jarða í land-
inu. Þessi ráðstöfun svipti 20 til 30 millj-
ón smábændur — eða yfir 100 milljón
manns að meðtöldum fjölskyldum — öll-
um eignum sínum og neyddi þá til að
fara með skepnur sínar, verkfæri og
vinnuafl inná samyrkjubúin. Auðvitað
varð uppreisn. Um gervallt landið slátr-
uðu menn nautpeningi sínum og hest-
um fremur en „missa“ það til samyrkju-
búsins — það var þó alltaf hægt að éta
dauða kú og jafnvel dauðan hest. Stal-
ín sendi herlið og lögreglu á vettvang
til að kúga uppreisnarlýðinn til hlýðni,
en hungursneyð herjaði Úkraínu og
helztu iðnaðarborgir Sovétríkjanna.
Ekki er vitað hve margir sovétborgarar
fórust úr hungri eða féllu fyrir kúlum
hermanna Stalíns, en um helmingi allra
hesta, nautgripa, sauðfjár og geita var
slátrað. Tugir þúsunda óhlýðinna bænda
voru sendir í þrælkunarbúðir þar sem
þeir ýmist féllu úr ofreynslu og vosbúð
eða voru „heilaþvegnir“. Þegar tilraun-
in virtist vera að fara útum þúfur 1930,
hægði Stalín ferðina og gat jafnvel
kennt ýmsum undirmönnum sínum um
mistökin; þegar aftur var hert á ferð-
inni var samt farið með meiri gát og til-
liti til mannlegra veikleika: bændum á
samyrkjubúum var leyft að eiga allt að
þremur kúm og eins mörg svín og ali-
fugla og þeir komust yfir.
Hina miklu orustu um landbúnaðinn
var ekki hægt að vinna án traktora og
rafmagns, olíu og stáls; af þeim sökum
var einnig reynt að gerbylta iðnaðinum
með fyrstu fimm-ára-áætluninni. í
þessu efni hafði Stalín einnig farið hægt
í sakirnar framanaf, en 1929 var hann
gripinn metnaði og mikilmennskudraum-
um sem blinduðu hann á allt annað en
það að gera Sovétríkin á skömmum
tíma iðnaðarstórveldi á borð við Banda-
ríkin, svo þau gætu boðið heiminum
byrgin.
Fimm-ára-áætlunin var framkvæmd
einsog hernaðaraðgerð. Mannfallið var
eins ógnvekjandi og umfang hennar. Lát-
laus áróður hélt vinnuafköstum í há-
marki, og lítill vafi er á því að Stalín
tókst að hrífa yngstu kynslóðina með sér
fyrst í stað, einkanlega borgarbúa. Erf-
iðleikarnir og hætturnar þjöppuðu fólki
saman. Stundum hættu matvæli að ter-
ast og verkamennirnir fórust úr hungri.
Bandaríkjamaður sem tók þátt í að
reisa Magnítógorsk, hina miklu járn- og
stáliðnaðarborg austan Úralfjalla, telur
að þar hafi orðið meira mannfall en í
orustunni við Marne í fyrri heimsstyrj-
öld. Þúsundir manna létu lífið í tjöldum
sínum í vetrarhörkum Síberíu, menn dóu
unnvörpum af slysförum; þeir sem dug-
lausir reyndust voru dregnir fyrir her-
rétt og skotnir.
Þó fyrsta fimm-ára-áætlunin stæðist
ekki, jókst framleiðslan mjög verulega
á árunum 1929—’32, þegar kreppan
þjarmaði að annarsstaðar. Bændur fengu
stórvirk verkfæri og lærðu nýja tækni.
Níutíu nýjar borgir voru reistar, flestar
austan Úralfjalla; sakamenn voru látnir
grafa skipaskurð milli Hvítahafs og
Eystrasalts; gerð var stífla í Dnjepr og
reist gríðarmikið orkuver. Þegar skortur
var á sérmenntuðum Rússum, voru
bandarískum, brezkum og þýzkum verk-
fræðingum og tæknifræðingum boðin
kostakjör fyrir að þjálfa Rússana. Jafn-
framt var þjóðin sífellt minnt á óvin-
ina utan landamæranna og nauðsyn þess
að iðnvæðast til að fá staðizt árás þeirra.
Stalín reyndist miklu auðveldara að
hrífa þjóðina með því að skírskota til
þjóðlegs metnaðar einsog Hitler og
Mussolini gerðu heldur en með vígorð-
unum um öreiga allra landa og öðru
þessháttar. Hann fyllti framkvæmdaráð-
ið af heimaöldum kommúnistum sem
sjaldan eða aldrei ‘höfðu farið útfyrir
landamærin; foringjar Rauða hersins
urðu forréttindastétt einsog herforingj-
ar Hitlers; sífellt stærri hersýningar voru
til vitnis um veldi og vegsemd Rússlands.
Þegar Komintern var endurvakið 1935
eftir sex ára svefn, varð það ekki fyrst
og fremst verkfæri hins alþjóðlega
kommúnisma, heldur heimsvaldastefnu
Rússa.
í menntamálum var kúgun Stalíns al-
ger. Nokkur minnsti vottur um efasemd-
ir, frávik eða frjálsa hugsun var misk-
unnarlaust upprættur í skólum og vís-
indastofnunum, og kom þar m. a. fram
djúprætt andúð Stalíns á menntum og
menntamönnum. Eitt dæmi um ástand-
ið á þessu skeiði voru örlög seinni konu
Stalíns, sem var dóttir gamals bolsévíka
og hafði fylgt manni sínum dyggilega í
valdabaráttunni. Kvöld eitt í boði hjá
Vorosjílov árið 1932, þar sem margir

Nadezjda seinni kona Stalíns,
kommúnistaleiðtogar voru viðstaddir,
kvað hún uppúr um andstyggð sína á
blóðsúthellingunum, hungrinu, harð-
stjórninni og hatrinu. Stalín hellti sér
yfir hana. Hún fór heim og stytti sér ald-
ur.
Harðstjórnin jókst á árunum 1932 og
1933. Menn misstu vinnu, matarskammt
og húsnæði ef þeir voru fjarverandi frá
verksmiðjunni einn dag; allar ferðir
innanlands voru takmarkaðar með vega-
bréfum. Árið 1933 var versti tíminn af-
staðinn, næsta fimm-ára-áætlun var
ekki alveg eins kröfuhörð og sú fyrsta,
en samt jókst framleiðslan um 13—14%
árlega. Árið 1935 var brauðskömmtun af-
numin, og sóvétborgarar litu framtíðina
bjartari augum, enda var ástandið í
heilbrigðismálum, skólamálum og raun-
vísindum miklu betra en áður, þó hús-
næðisskorturinn væri ægilegur og klæð-
leysið tilfinnanlegt.
Lenín hefði sennilega orðið hissa á
fleiru en þjóðernisstefnunni í hinu sósíal-
íska ríki Stalíns. Sjálfur hafði hann þeg-
ið laun iðnaðarmanns, mælt með frjáls-
ræði í skólum og heimilislífi og lausum
hjúskapartengslum. Öllu þessu sneri
Stalín við. Járnagi var lögboðinn í skól-
um, afbrotum unglinga harkalega refs-
að, piltar og stúlkur aðskilin í skólum,
hjcnaskilnaður gerður mjög torveldur
og rándýr. Væri Stalín afturhaldssamur
í félagsmálum, keyrði þó um þverbak í
listum. Þar var hann enginn eftirbátur
Hitlers. Bókmenntir, tónlist, myndlist,
byggingarlist — allt varð að lúta frum-
stæðum og skrautgjörnum smekk ein-
ræðisherrans. Lofsöngvarnir sem hon-
um voru sungnir af innlendum (og stund-
um erlendum) höfundum voru hrak-
smánarlega smeðjulegir. Samt var
kannski afdrifaríkasta frávik Stalíns frá
stefnu Leníns fólgið í baráttu hans gegn
efnahagslegu jafnrétti. Stalín endur-
vakti og jók til muna það efnahagslega
misrétti sem Lenín hafði barizt gegn. í
fyrsta lagi tók hann upp verðlaunakerfi
fyrir vinnuafköst, kennt við námumann-
inn Stakhanov, sem gerði óbreyttum
verkamönnum kleift að vinna sér inn
meira fé en verkstjórar og safna eign-
um, og þurfti hann í því efni ekki að fást
við andvíg verkalýðsfélög. Stalín sá líka
fljótlega hvern hag kerfið og hann sjálf-
ur mundi hafa af forréttindastétt sem
ætti hagsmuni sína tengda honum. Að-
eins menn úr þessari stétt — herforingj-
ar, flokksstarfsmenn, embættismenn,
lögregluf oringj ar, tæknif ræðingar,
kennarar og menntamenn af ýmsu tagi
— fengu laun og hlunnindi sem hófu þá
hátt yfir alþýðu manna. Þessir „apparat-
sjíki“ stjórnuðu ríkinu, áttu ríkið.
Árin 1934—1936 voru Stalín tiltölu-
lega hagstæð, meiri ró yfir þróuninni, og
Vesturlandabúar voru farnir að fylgjast
með Sovétríkjunum af vaxandi virðingu
og jafnvel aðdáun. En á árunum 1936—
1938 breyttist sú virðing í viðbjcð, þegar
veröldin horfði uppá Stalín útrýma öll-
um fyrri félögum sínum, sem hann náði
til, og öllum hugsanlegum keppinautum
í framtíðinni, aukþess sem hann fangels-
aði, pyndaði og tortímdi hundruðum
14