Samvinnan - 01.12.1967, Blaðsíða 25

og nótin var upphaflega stað-
sett á m/b Guðmundi Þórðar-
syni.
Sannarlega er það athyglis-
vert, hvernig hinar mestu at-
vinnubyltingar í sjávarútveg-
inum hafa orðið. Mest bylting
hefur orðið á þeim tveim svið-
um, sem hér hafa verið nefnd.
Þeir Haraldur Ágústsson og
Eggert Gíslason eru báðir
löngu orðnir landsþekktir afla-
menn. Þeir urðu til þess með
þrautseigju og dugnaði, að við
gátum fært okkur í nyt nýj-
ustu tækni í fiskveiðum. Eggert
innleiddi notkun astictækj-
anna og reyndi ágæti þeirra,
en Haraldi tókst að sanna
ágæti kraftblakkarinnar, þeg-
ar þriggja sumra reynsla hafði
ekki fært okkur heim sanninn
um að hægt væri að nota hana
á hagkvæman hátt.
Þessi tækniþróun, sem þeir
Eggert og Haraldur, hvor á
sínu sviði, höfðu forystu um
að innleiða hjá okkur íslend-
ingum, er nú orðin kunn víða
um Evrópu, og hver þjóðin af
annarri er að taka hana í
þjónustu sina.
Þessi bylting í veiðitækninni
gaf möguleika til stóraukins
afla. Árið 1959 var byrjað að
veiða síld í hringnót við Suð-
vesturland að hausti til. Þar
sem síldveiðitíminn var áður
tveir til þrír mánuðir úr ári,
var nú hægt að veiða síld,
þorsk, ýsu eða loðnu í nætur
nálega allt árið.
Mikill skriður komst á að
auka fiskibátaflotann, nýju
bátarnir voru byggðir stærri
en áður. Og í árslok 1966
var bátaflotinn nálega sextíu
þúsund rúmlestir.
Aflamagnið hefur aukizt
mikið á þessu tímabili, sem
stafar að mestu leyti af auknu
síldarmagni.
Ársafli bátaflotans eftirtal-
in 4 ár var sem hér segir:
Árið 1967 322.154 tonn
— 1961 621.354 —
— 1965 1.124.700 —
— 1966 1.177.800 —
í aflaskýrslum fram yfir
1961 er bolfiskafli talinn mið-
að við slægðan fisk með haus,
og þessvegna hef ég í ofan-
greindum tölum hækkað afla
áranna 1957 og 1961 frá því
sem talið er í aflaskýrslum,
annað en síldarafla, um 25%.
í aldaraðir hefir það ráðið
góðri eða slæmri afkomu okk-
ar íslendinga, hversu aflafeng-
ur og sölumöguleikar sjávaraf-
urða hafa gengið. Gjaldeyris-
tekjur hafa um langt árabil
verið 92—98% greiðsla fyrir
sjávarafurðir. Söluverð erlends
gjaldeyris hefur því jafnan
þurft að miða við afkomu sjáv-
arútvegsins á hverjum tíma.
Á mörgum undanförnum ár-
um hefur verið leitazt við að
skapa grundvöll til þess að
hægt væri að reka útgerð með
ýmsu móti. Gerðar hafa verið
gengisbreytingar, ýmsar hlið-
arráðstafanir hafa verið gerð-
ar, svo sem bátagjaldeyrisfyr-
irkomulagið, og oft hefir út-
gerðinni verið haldið gangandi
með ýmiskonar verðuppbótum
og svokölluðu styrkjafyrir-
komulagi.
Vegna þess mikla verðfalls,
sem hefir orðið á framleiðslu-
vörum sjávarútvegsins síðari
hluta ársins 1966 og á þessu
ári, svo og aflabrests á bolfisk-
veiðum og síldveiðum á þessu
ári, jafnhliða því að Bretar
lækkuðu gengi sterlingspunds-
ins, var gengi íslenzku krón-
unnar lækkað um 24,6% hinn
25. nóvember.
Launakjör sjómanna á vél-
bátunum hafa í tugi ára ver-
ið miðuð við hlut úr afla báts-
ins. Engin önnur launastétt í
landinu hefir því verið eins
háð afla og söluverði sjávar-
afurða erlendis og sjómenn á
fiskibátaflotanum eru. í 16 ár
á síldveiðum voru laun þeirra
sáralítil vegna lítillar veiði,
enda þótt þeir fengju greidda
mjög lága kauptryggingu. Um
mörg ár hefir afli á bolfisk-
veiðum verið mjög rýr og tekj-
ur sjómanna við þær veiðar
þessvegna verið litlar.
Aflaprósenta skipverja á
síldveiðum með hringnót hef-
ir lítið breytzt frá því byrjað
var að veiða með hringnót á
20 til 30 rúmlesta bátum
nokkru eftir árið 1940. Á síld-
arleysisárunum varð sú þró-
un á síldarbátunum, að farið
var að nota hringnót í stað
tveggja báta nótarinnar, sem
notuð var áður. Nú eru allir
bátar með hringnót.
Þegar síldarafli fór að glæð-
ast og til þess kom að stærð
bátanna fór að ráða nokkru
um það, hvað aflaðist yfir sum-
arið, hafði það að sjálfsögðu
áhrif á laun skipverjanna. Og
að því kom, að afli varð mikill
og söluverð hátt og launatekj-
ur sjómanna á síldveiðum urðu
gífurlega háar miðað við það
sem áður hafði þekkzt hér á
landi. Á árunum 1961 til 1966,
þegar bezt aflaðist og söluverð
afurðanna var hagstæðast,
komust launatekjur þessara
manna yfir árið í þrjú til átta
hundruð þúsund krónur. Og
dæmi voru til þess að afla-
sælustu skipstjórar næðu einni
og hálfri milljón króna í árs-
tekjur. Jafnaðarskattgreiðslur
af svo háum launum í sjóði til
ríkis og sveitarfélaga munu
hafa verið um 40% af tekjum.
En það þýðir að miðað við
heildarlaunagreiðslur útgerð-
arfyrirtækja til sjómanna, sem
voru 49—52%, lætur nærri að
ofannefndir aðilar hafa feng-
ið 1/5 af aflaverðmæti síld-
veiðibátanna í skattgreiðslur,
aðeins vegna skipverjanna.
Auk þessa eru ýmis sjóða-
gjöld, sem útgerðarfyrirtæki
verða að greiða og miðuð eru
við laun, og eru þessvegna
hlutfallslega hærri en hjá öðr-
um fyrirtækjum, vegna þess að
launaprósenta hjá útgerðar-
fyrirtækjum er hærri en þekk-
ist hjá öðrum.
Aðrar stéttir notuðu sér
tekjur síldveiðisjómanna til
réttlætingar á launakröfum
sér til handa. Ætli þeir hinir
sömu verði tilbúnir til þess að
lækka tekjur sínar í samræmi
við það sem tekjur sjómanna
hafa lækkað vegna aflabrests
og verðfalls?
Sannarlega kemur manni í
hug, hvort ekki hefði verið
skynsamlegt að hækka gengi
krónunnar á þeim tíma, þeg-
ar allt lék í lyndi, ef það hefði
komið til leiðar að draga úr
þeim fjáraustri, sem þjóðin
notaði í margskonar eyðslu og
ýmsa uppbyggingu, sem ekki
kemur útflutningsframleiðslu-
atvinnuvegunum að gagni á
þeim tímum, sem nú steðja að.
Þrátt fyrir allt er þjóðin bet-
ur búin atvinnutækjum, bæði á
sjó og í landi, en hún hefur
nokkru sinni verið áður. Stjórn-
arvöldum og öllum þegnum
þjóðarinnar ber fyrst og fremst
að leggja áherzlu á að gera
þær ráðstafanir, sem duga til
þess að framleiðsluatvinnu-
tækin verði starfhæf. Það má
ekki verða feimnismál alþing-
ismanna eða annarra að létta
af ýmsum gjöldum, sem voru
lögð á útgerðina meðan afli
var mikill og verðlag hátt. En
jafnvel þá var ekki auðvelt að
greiða þessi gjöld, en nú eru
engir möguleikar til þess. Þar
má nefna ýmsa opinbera
skatta og tolla, svo sem launa-
skatt, tolla af vélahlutum og
veiðarfærum, ósanngjarnlega
háar sjúkrabætur, of dýra
ýmsa þjónustu þeirra fyrir-
tækja, sem vinna fyrir útgerð-
ina, og þannig má lengi telja.
Engin gengisbreyting dugar til
þess að skapa rekstrargrund-
völl fyrir útgerðarrekstur,
nema aðrar aðgerðir komi til.
Fámenn sjómannastétt, bú-
in beztu atvinnutækjum, með
margföld aflaafköst miðað við
aðrar þjóðir, megnar ekki að
halda í horfinu ef þær kröfur
verða gerðar áfram til þeirra,
sem starfa að útflutningsfram-
leiðslu og gjaldeyrisöflun, sem
gerðar eru í dag.
Að sjálfsögðu geta verið
skiptar skoðanir um, hvort rétt
hafi verið að einhæfa veiðarn-
ar að síldveiðunum eins og
gert var á þessum árum. En
óneitanlega eru það þessar
framkvæmdir, sem mestan
þátt eiga í þeirri velgengni,
sem þjóðin hefir búið við á
undanförnum árum.
Þrátt fyrir mjög lélegan afla
á togurum og smærri vélbátum,
sem stunduðu bolfiskveiðar,
varð heildarveiði meiri en
nokkru sinni fyrr og langt
fram yfir það. Að sjálfsögðu
stuðluðu þessar miklu síld-
veiðar að því að hægt var að
halda gangandi öðrum þáttum
sj ávarútvegsf ramleiðslunnar.
Það verður eflaust erfitt að
finna leiðir til að grundvöllur
fáist til þess að reka fiski-
skipaflotann í heild, þegar
fyrir liggja markaðserfiðleik-
ar á flestum sviðum og varla
er hægt að gera sér vonir um
mikinn afla. En með þær stað-
reyndir í huga, að fiskvinnslu-
stöðvar, síldarbræðslur og síld-
arsöltunarstöðvar auk vel-
útbúins fiskiskipastóls eru
nú fyrir hendi, betri að öllum
útbúnaði en nokkurn tíma fyrr
í lífstíð þjóðarinnar, þá verð-
um við að ætla að takast megi
að leysa þann vanda, sem nú
steðjar að, á farsælan hátt.
Baldur Guðmundsson
TÓMAS
ÞORVALDSSON:
STUTT YFIRLIT YFIR
SALTFISK-
MARKAÐINN
Fyrr á árum var meginhluti
fiskafla landsmanna verkað-
ur í salt og seldur til Miðjarð-
arhafslanda, þ. e. Portúgals,
Spánar, ítalíu og Grikklands,
og þá að verulegu leyti vaskað-
ur og þurrkaður. Þetta hefur
tekið miklum breytingum,
þannig að nú seinustu árin má
segja að allur saltfiskur sé
seldur óverkaður að undan-
25