Samvinnan - 01.06.1968, Qupperneq 10

Norræna samvinnusamband-
ið á 50 ára afmæli um þess-
ar mundir, og birtist af því
tilefni grein um starfsemi þess eftir forstjórann, Lars Lundin, sem er
sænskur. En slík tímamót eru einnig verðugt tilefni til að taka íslenzk
samvinnumál til gagngerðrar umræðu á þessum vettvangi. í meðfylgj-
andi átta greinum eru málefni samvinnuhreyfingarinnar rædd frá ýms-
um hliðum, bæði af starfsmönnum hennar og mönnum utan vébanda
hennar sem hafa aðstöðu til að sjá hana í öðru og kannski ferskara
Ijósi, þannig að ábendingar þeirra og gagnrýni kynnu að stuðla að
lausn þeirra margvíslegu vandamála sem hreyfingin stendur nú and-
spænis, jafnt innávið sem útávið.
Leitað var til tveggja manna í viðbót, sem hafa látið sig mál skyld
samvinnuhreyfingunni nokkru skipta, þeirra Valdimars Kristinssonar
viðskiptafræðings, sem er viðriðinn „Hagkaup" í Reykjavík, og Eyjólfs
Konráðs Jónssonar ritstjóra, sem hérlendra manna mest hefur haldið á
loft hugmyndinni um almenningshlutafélög, en hvorugur þeirra treyst-
ist til að leggja hér orð í belg, hvernig sem á því stendur.
Fáum mun blandast hugur um að íslenzka samvinnuhreyfingin standi
nú á afdrifaríkum tímamótum, þar sem taka verði mið af gerbreyttum
viðhorfum sem skapazt hafa á síðustu áratugum með hinni umfangs-
miklu byltingu í búsetu og öllum þjóðháttum landsmanna. Um mikilsvert
hlutverk samvinnuhreyfingarinnar í sveitum landsins bæði fyrr og síðar
er þarflaust að orðlengja — það liggur hverjum sjáandi manni í augum
uppi, einnig þeim sem kunna að vilja hreyfinguna feiga.
Vitanlega ætti hún eðli sínu samkvæmt að gegna svipuðu hlutverki
í þéttbýlinu og gerir það raunar víða, ekki sízt á Akureyri þar sem hún
er hinn eiginlegi burðarás bæjarfélagsins. En henni hefur ekki auðnazt
að hasla sér svipaðan völl á sunnanverðu Faxaflóasvæðinu þar sem
rúmur helmingur þjóðarinnar er búsettur, og það er í glímunni við
þennan vanda sem framtíðarörlög hennar kunna að ráðast.
Vandkvæðin á Faxaflóasvæðinu eiga sér að einhverju leyti sögulegar
og jafnvel flokkspólitískar orsakir, sem hverfa úr sögunni þegar að-
stæðurnar sem skópu þær breytast, og þær eru raunar þegar ger-
breyttar. Það hlýtur að verða eitt af höfuðverkefnum samvinnuhreyfing-
arinnar næsta áratug að tengjast verkalýðshreyfingunni og viðleitni
hennar á raunhæfan og frjóan hátt, þannig að þessar tvær fjölmenn-
ustu félagsmáiahreyfingar landsins starfi saman að einu marki einsog
átt hefur sér stað í nágrannalöndum okkar í Evrópu. Ekkert tækifæri má
láta ónotað til að fá því framgengt.
Ekki verður því með góðu móti neitað, að samvinnuhreyfingin hafi
öllum öðrum fremur staðið vörð um og stuðlað að innlendu framtaki,
í landbúnaði, sjávarútvegi, iðnaði og útflutningi. Það mun verða eitt
meginhlutverk hennar í framtíðinni að efla íslenzkt framtak og halda
því á loft til verndar íslenzkum hagsmunum í sívaxandi kapphlaupi
erlendra stórfyrirtækja um aðstöðu hérlendis. Með þessu kann hún
að skapa sér óvild og andstöðu þeirra valdamanna sem vantreysta
frumkvæði, dugnaði og hugkvæmni eigin þegna og ala á þjónkun við
erlend sjónarmið, en sú óvild verður þá bara sæmd hennar og að-
alsmerki.
Ein af orsökum þeSs, að samvinnuhreyfingin hefur náð minni fót-
festu í þéttbýlinu við sunnanverðan Faxaflóa en viðunanlegt sé, kann
að vera sú, að hún hefur um of einbeitt sér að lausn efnahags- og við-
skiptavandamála, en látið félagsmál og þjóðmál liggja í láginni. Eng-
inn neitar því, og allra sízt Islendingar, að pyngjan sé veigamikill þátt-
ur í mannlífinu, en maðurinn lifir ekki af einu saman brauði, segir
í gamalli bók, og það er á andlega sviðinu, í hugsjóna- og menn-
ingarbaráttunni, sem hreyfingin getur og á að gegna samskonar hlut-
verki og hún gerir á viðskiptasviðinu.
Samvinnuskólinn að Bifröst er löngu búinn að vinna sér nafn sem
einn bezti og menningarlegasti skóli landsins. Með útgáfu og út-
breiðslu tímarits á borð við Samvinnuna gefst annað gullið tækifæri til
að hafa jákvæð og varanleg áhrif á þróun menningarlífsins í landinu
og varðveizlu þjóðarmetnaðar. Samvinnan er þegar orðin vandaðasta,
fjölbreyttasta og útbreiddasta menningartímarit íslendinga, og nú ber að
vinna að þvl af alefli og alúð að hún berist sem víðast um byggðir
landsins og verði vettvangur þar sem beztu og ritfærustu menn þjóð-
arinnar leiða saman hesta sína og láta Ijós sín skína landslýðnum til
örvunar og eggjunar. Við það er hreint ekkert unnið, að allt sem
í ritinu birtist veki samúð og samsinni lesenda, heldur á það að vekja
til umhugsunar og andmæla, ef þörf gerist, þannig að gustur frjálsrar
hugsunar og opinskárra umræðna leiki sífellt um síður þess. Lánist
það, mun ásannast að Samvinnan verður ekki lítilvægasta framlag sam-
vinnuhreyfingarinnar til eflingar íslenzku framtaki, metnaði og sjálf-
stæði.
s-a-m.