Samvinnan - 01.12.1968, Blaðsíða 26

tilheyra sögunni einni. Hún
þolir ekki tímans tönn.
Það hefði að minnstakosti
verið nytsamlegt að fá vitn-
eskju um hvað menn vilja.
Vandinn er nefnilega þessi,
séður með augum íslandsvin-
ar: ísland hefur örfáar en af-
skaplega mikilvægar vörur til
að bjóða öðrum, meðal ann-
arra hinum Norðurlandaþjóð-
unum. Sá dagur hefur bara
ekki runnið upp ennþá, þegar
íslendingar sjálfir eru reiðu-
búnir að taka afleiðingunum
af þessu og útbúa vörurnar.
Þeir hafa náttúrlega fiskinn
og síldina. Ja, er það nú svo
öruggt, jafnvel það? Maður
hefur að minnstakosti aldrei
verið í landi þar sem framboð
á fiski og síld er fátæklegra —
innanlands. Síldarborð er kúf-
ur kræsinganna í hverju upp-
landi meginlandsins. í höfuð-
stað sjálfs síldarlandsins er
nálega ókleift að næla sér í
nokkrar síldar. Hversvegna
kenna ekki íslendingar Norð-
urlandamönnum og jarðarbú-
um hvernig gera á góða síld
betri? Hversvegnaaðflytjanær
eingöngu út hráefni? Hvers-
vegna hefur aldrei verið hafin
veruleg sókn til að auka kynni
manna og dálæti á hangikjöti?
Eða á íslenzkum ullarvörum?
Hversvegna eru ekki fremstu
listamenn fslands (teiknarar)
látnir koma fram með mis-
munandi tillögur um íslenzk
munstur á gólfteppi og ný-
tízkulegar ullarvörur?
Halda mætti áfram að
spyria. En hversvegna skyldi
maður vera að bví? Maður
þekkir jú svörin. Þau eru ekki
uppörvandi. Og það sem meira
er: þau eru ekki rétt. Það er
aðeins til eitt rétt svar við
þessari og búsund öðrum
spurningum: ekki að þióðin sé
lítil. Það er þvaður. Ekki að
bað verði of dýrt. Það er mun
dýrara að verða fátækur.
Einasta rétta svarið er, að
nú verður ísland að veðja á
sérgreinar sínar, á allt sem
landið hefur umfram önnur
lönd. Hinn kostinn þarf ekki
að ræða.
Til bessa barf vilia og hæfni
til að tileinka sér þekkingu og
hagnvta hana. Mín skoðun er.
að ekki séu margar bióðir
næmari, námfúsari. fróðleiks-
bvrstari en fslendingar. Veitir
íslenzka skólakerfið nemend-
um sínum og stúdentum beztu
kosti sem völ er á um þekk-
ingu sem komið geti landinu
að gagni?
Ég veit það sannarlega ekki.
Ég hef heyrt að unnið sé kapp-
samlega og mlkið og með all-
góðum árangri að því að kenna
íslendingum íslenzku. Það er
ágætt; það er grundvallarskil-
yrði fyrir sjálfstæðu lífi og til-
veru hverrar þjóðar. Útlend-
ingur leggur bara þessa spurn-
ingu fyrir sjálfan sig: skóla-
kerfi sem er í fríi nálega hálft
árið, með háskóla á efsta þrepi
sem veitir ekki kennslu fjóra
til fimm mánuði ársins, getur
slíkt kerfi yfirleitt boðið uppá
þann grundvöll sem þörf er á
nú í beinharðri alheimssam-
keppni um þekkingu? Eru ís-
lendingar svo miklu gáfaðri en
aðrar þjóðir? Ég veit það ekki.
Ég held ekki. Það væri illskýr-
anlegur afbrigðileiki. Maður
þekkir að minnstakosti ekkert
annað háþróað land í nútím-
anum sem telur sig geta veitt
sér slíkan munað.
Niðurstaða þessara hugleið-
inga, þegar þær eru teknar
útaf fyrir sig, hlýtur að verða
nokkuð bölsýn frá sjónarhóli
íslandsvinar. Og þær eru skrif-
aðar frá þeim sjónarhóli ein-
um: ísland hefur ekki sýnt
vilja til að koma fram með
þau tilboð sem þessi þjóð gæti
komið fram með ef hún virkj-
aði krafta sína.
Maður hefur heyrt svo oft
að það er orðið leiðigjarnt, að
íslendingar séu lítil (fámenn)
þjóð. Já, en í sömu andrá ætti
líka að nefna, að þessi þjóð
sparar meira en flestar aðrar
með þeirri ófrávíkjanlegu
grundvallarreglu að halda ekki
uppi hervörnum. (Ef einhver
kynni að reyna að draga í efa,
að ísland eigi tilverurétt sem
sjálfstætt ríki, mundi þessi
staðreynd nægja til að eyða
öllum efa: þessi þjóð hefur
sannað — allan þann tíma sem
hún hefur verið sjálfstæð —
að það er fært að lifa tiltölu-
lega sjálfstæðu lífi án land-
hers, sjóhers og flugflota).
En varla verður miklu leng-
ur hægt að halda svo góðum
lífskjörum án ýtrustu hug-
kvæmni að því er varðar nátt-
úrugefið atvinnulíf landsins,
án ýtrasta átaks í verklegum
efnum. Við heyrum skýringar-
texta með íslenzkum kynning-
arkvikmyndum fyrir ferða-
menn (sem eru reyndar mjög
góðar) þar sem sagt er að fs-
lendingar séu ,,a hard-work-
ing people“; og maður vonar
að það sé rétt, að það sé mað-
ur sjálfur sem hefur ekki haft
augun opin. Það virðist að
minnstakosti vera ljóst að
mjög margir íslendingar taka
þessa staðhæfingu trúanlega
— og aftur vonar maður; bara
að þetta reynist nú ekki vera
eitt af allra mestu snilldar-
brögðum íslendinga í auglýs-
ingatækni.
Þó held ég að það muni
þráttfyrir allt koma æ betur á
daginn eftir því sem tæknin
gerbyltir öllum lífsháttum okk-
ar, að viðskipti í venjulegum,
hefðbundnum skilningi eru
ekki eini hugsanlegi grundvöll-
ur milliríkjasamvinnu, og sér-
staklega ekki norrænnar sam-
vinnu. Á tímum þegar sífellt
stærri og þéttari blakkir mynd-
ast milli stórþjóða og jafnvel
á heilum meginlöndum, eru
smáþjóðir neyddar til að
standa þéttar saman, læra
hver af annarri, sækja hug-
myndir og hvatningar hver til
annarrar, verða innblásnar
hver af annarri, ef þær eiga
að hafa nokkur minnstu lík-
indi til að lifa af menningar-
lega, til að halda í það sem er
verðmætt og sérstakt í lífs-
formi þeirra.
Fyrir önnur Norðurlönd kann
ísland að virðast lítils virði í
þessu tilliti. Flestir Skandí-
navar mundu sennilega halda
því fram, að við komumst
jafnvel — eða jafnilla — af án
umtalsverðrar samvinnu við
ísland.
Ég er ekki alveg viss um það.
Við skulum taka dæmi sem
varðar atvinnulífið og sam-
bandið við mitt eigið land.
Á sama tíma og hálf heims-
byggðin sveltur, reka tvær til-
tölulega stórar fiskveiðiþjóðir,
Norðmenn og íslendingar,
harða samkeppni á sömu
mörkuðum. Stríð milli nokk-
urra ættbálka í Afríku getur
lamað hálfan Norður-Noreg og
skapað íslandi stórkostleg
vandamál. Hversvegna? Meðal
annars vegna þess að við höf-
um ekki, hvorug þjóðin, lagt
okkur nógsamlega fram um að
skapa nýja markaði. Hve stór-
an hundraðshluta útflutnings-
teknanna leggur hvor þessara
fiskveiðiþjóða fram í því skyni
að útbreiða fisk og fiskafurðir
á nýjum svæðum í heiminum,
í því skyni að vinna nýja
markaði? Svar: hörmulega lít-
inn.
Ég segi ekki að Norðmenn og
íslendingar verði að setjast við
sama borð og ræða hlutina,
26