Samvinnan - 01.12.1968, Blaðsíða 45

stefnunnar, hann notar gjarnan stórar hljómsveitir og mikla
kóra. Verk hans eru því mörg umfangsmikil og erfið til flutn-
ings. í því var Jón ólíkur samtímamönnum sinum íslenzkum,
en á þeim árum iðkuöu önnur tónskáld hér einkum hin smærri
form; einsöngslög og kórlög voru þeim hugstæðust sem eðlilegt
var, því flutningsmöguleikar stærri verka voru þá mjög tak-
markaðir. Jón naut þess á margan hátt að hann starfaði lengst
af erlendis, þar sem möguleikarnir voru meiri en hér heima og
sjóndeildarhringur manna víðari.
Jón fluttist alkominn heim að lokinni heimsstyrjöldinni síð-
ari, en á stríðsárunum hafði hann dvalizt í Þýzkalandi þar sem
verk hans höfðu verið bönnuð af þáverandi valdhöfum. Jón
starfaði mikið að félagsmálum listamanna og var brautryðjandi
í mannréttindabaráttu þeirra. Árið 1928 var hann helzti hvata-
maður að Bandalagi íslenzkra listamanna, og þegar hann var
setztur að á íslandi stofnaði hann Tónskáldafélag íslands árið
1945, nokkrum árum síðar STEF (Samband tónskálda og eigenda
ílutningsréttar) og veitti því forstöðu til dauðadags. Stefna
Jóns í málefnum listamanna var sú að fá viðurkenndan eign-
arrétt listamanna á verkum sínum. Hann taldi að óhæft væri
fyrir listamenn að treysta á ölmusur og styrki frá valdhöfum
þjóðfélagsins, heldur þyrftu þeir að fá réttindi viðurkennd sér
til handa, svo þeir gætu haft tekjur af verkum sínum og orðið
efnahagslega sjálfstæðir. Þá fyrst gætu þeir rækt listrænt hlut-
verk sitt, lausir undan annarlegum áhrifum. Mannréttindakröf-
ur listamanna sættu miklum deilum og ollu mótmælum ótrú-
iegustu aðila. Það var aðeins að þakka skeleggri forystu Jóns
og harðvítugri baráttu hans að margar kröfur náðu fram að
ganga og sjálfsögð réttindi fengust viðurkennd.
VERK JÓNS LEIFS:
op. 1 Trilogia piccola, hljómkviða fyrir hljómsveit.
op. 2 Fjögur píanólög.
op. 3 Preludium og Fúga, fyrir einleiksfiðlu.
op. 4 Fjórir söngvar úr Eddu, fyrir alt eða tenór og píanó.
op. 5 Sálmaforleikur fyrir orgel, og Kyrie fyrir blandaðan kór.
op. 6 Galdra-Loftur, tónlist við leikrit Jóh. Sigurjónssonar.
op. 7 Konsert fyrir orgel og hljómsveit.
op. 8 Variazione pastorale við stef eftir Beethoven, fyrir hljómsveit.
op. 9 Minni íslands, forleikur fyrir hljómsveit.
op. 10 Forleikur að Galdra-Lofti, fyrir kammerhljómsveit.
op. 11 Fjórir íslenzkir dansar.
op. 12 Þrír lofsöngvar og Faðir vor fyrir rödd og orgel.
op. 13 Þjóðhvöt, kantata fyrir blandaðan kór og hljómsveit.
op. 14 Tveir nýir íslenzkir dansar, og Tveir söngvar.
op. 15 Fjórir söngvar fyrir karlakór.
op. 16 Þrír sálmaforleikir fyrir orgel.
op. 17 Þrir sálmar fyrir kór og orgel.
op. 18 Tveir söngvar við Ijóð eftir Einar Benediktsson, og
Tveir ástarsöngvar úr Eddu, fyrir rödd og píanó.
op. 19 Næturljóð fyrir hörpu.
op. 20 Eddu-Óratóríum fyrir tenór, bassa, blandaðan kór og hljóm-
sveit.
op. 21 Strokkvartett, „Mors et vita“.
op. 22 Guðrúnarhvöt fyrir alt, tenór, bassa og kammerhljómsveit.
op. 23 Þrjú sönglög fyrir rödd og planó.
op. 24 Þrjú sönglög úr sögunum fyrir rödd og píanó.
op. 25 Söngvar úr Sögu-sinfóníunni fyrir rödd og planó.
op. 26 Sögu-sinfónía fyrir stóra hljómsveit.
op. 27 Þrír ættjarðarsöngvar fyrir blandaðan kór.
op. 28 Þrír söngvar fyrir blandaðan kór.
op. 29 Þrír íslenzkir söngvar fyrir karlakór.
op. 30 Fjórir l'slendingasöngvar fyrir blandaðan kór.
op. 31 Þrír gamlir nornaslagir fyrir rödd og píanó.
op. 32 Fjóþr alþýðusöngvar fyrir blandaðan kór.
op. 33 Torrek fyrir rödd og píanó, og Requiem fyrir blandaðan kór.
op. 34 Baldr, músikdrama án orða, fyrir hljómsveit.
op. 35 Erfiljóð fyrir karlakór.
op. 36 Strokkvartett, „Vita et Mors“.
Þrátt íyrir umfangsmikla starfsemi að félags- og réttinda-
málum listamanna gafst Jóni tími til að semja mörg stór tón-
verk eftir að hann fluttist hingað heim. Einkum mun hann hafa
unnið mikið að tónsmíðum og afkastað miklu seinustu árin sem
hann lifði.
Verk Jóns eru að miklu leyti óþekkt, mörg þeirra hafa aldrei
verið flutt. Það má með sanni segja að enginn brautryðjandi á
sviði listar samtíma Jóni sé jafn óþekktur þjóð sinni og hann.
Liggja til þess tvennar orsakir. í fyrsta lagi eru sum verka hans
stór og umfangsmikil, og þessvegna erfið til flutnings, og í öðru
lagi mættu verk hans töluverðu tómlæti ef ekki andstöðu ýmissa
áhrifamikilla aðila hér heima. Mig grunar að Jón hafi að
nokkru leyti goldið þess sem tónskáld hversu harðsnúinn bar-
áttumaður hann var í félagsmálum listamanna.
Það er augljóst að hér er ekki unnt að gera ítarlega grein
fyrir ferli Jóns á sviði sköpunarinnar, þeim áhrifum sem hann
kann að hafa orðið fyrir og þeim breytingum sem kunna að
hafa orðið á stil hans og listrænum hugmyndum. Slíkt verður
að bíða síðari tíma. Ég hef því aðeins drepið á nokkur atriði sem
mér virðast liggja ljós fyrir. Jón hafði mikil áhrif á önnur ís-
lenzk tónskáld um sína daga og á okkur yngri tónskáld hafði
hann mikil óbein áhrif, bæði sem vinur og samstarfsmaður.
Hann var okkur fyrirmynd að þvi leyti að hann hélt ótrauður
áfram starfi sínu hvað sem á gekk, og var alltaf trúr list sinni
til hinztu stundar. Og sú hugmynd hans að skapa sjálfstæð-
an islenzkan tónlistarstíl mun verða leiðarljós íslenzkra tón-
skálda framtíðarinnar. í öllum verkum sínum reyndi hann að
framkvæma þessa hugmynd, og þessvegna eru þau það merk-
asta sem nokkur maður hefur lagt fram til íslenzkrar tónlistar.
op. 37 Þrír fjallasöngvar fyrir karlakór, kontrabassa, trompet og
slagverk.
op. 38 Þrír ástarsöngvar fyrir karlakór.
op. 39 Tveir söngvar fyrir karlakór.
op. 40 Endurskin úr norðri, fyrir strokhljómsveit.
op. 41 Landsýn, sinfónískt Ijóð fyrir hljómsveit og karlakór að vild.
op. 42 Eddu-Óratóríum II fyrir sópran, alt, tenór, bassa, blandaðan
kór og hljómsveit.
op. 43 Skírnarsálmur fyrir barítón og orgel.
op. 44 Þrjár myndir fyrir hljómsveit.
op. 45 Fimm sönglög fyrir rödd og píanó.
op. 46 Vorvísa fyrir blandaðan kór og hljómsveit.
op. 47 Veðurvísur fyrir karlakór.
op. 48 Jónasar minni Flallgrímssonar fyrir karlakór.
op. 49 Strákalag fyrir píanó.
op. 50 Kvintett fyrir flautu, klarínett, fagott, lágfiðlu og selló.
op. 51 Geysir, fyrir hljómsveit.
op. 52 Flekla, forleikur fyrir hljómsveit.
op. 53 Flinzta kveðja, fyrir strengjasveit.
op. 54 Víkingasvar, intermezzó fyrir hljómsveit.
op. 55 Fine I fyrir hljómsveit.
op. 56 Fine II fyrir hljómsveit.
op, 57 Dettifoss, við Ijóð Einars Benediktssonar, fyrir blandaðan kór
og hljómsveit.
op. 58 Scherzo concreto, fyrir tiu hljóðfæri.
op. 59 Nótt, við vísur Þorsteins Erlingssonar, fyrir tenór, bassa og
litla hljómsveit.
op. 60 Darraðarljóð, fyrir blandaðan kór og hljómsveit.
op. 61 Helga kviða hundingsbana, fyrir alt, bassa og litla hljómsveit.
op. 62 Grógaldr, fyrir alt, tenór og hljómsveit.
op. 63 Hafís, við kvæði Einars Benediktssonar, fyrir blandaðan kór
og hljómsveit.
op. 64 Strokkvartett „El Greco".
op. 65 Hughreysting fyrir strokhljómsveit.
Auk þess ritaði Jón Leifs eftirtaldar bækur:
Tónlistarhættir.
Hlutverk íslenzkrar listar. (Islands kúnstlerische Anregung).
Fjölmargar greinar eftir Jón Leifs birtust i blöðum og timaritum hér á
landi og í Þýzkalandi.*
* Frú Þorbjörg Leifs veitti mér góðfúslega leyfi til að birta verkalista
þennan, sem hér kemur í fyrsta sinn fyrir almenningssjónir, og kann ég
henni beztu þakkir fyrir.
Atli Helmir Sveinsson.
45