Samvinnan - 01.12.1968, Blaðsíða 44

á öðrum staS í sömu bók farast honum svo orð: .. Það var
táknrænt. er ég fór í gönguferð í fyrsta sinn á erlendri grund.
Haustlitað lauf féll af trjánum beggja vegna götunnar. Ámóta
táknrænt var það er ég hlýddi á sinfóníuhljómsveit í fyrsta sinn.
Leikinn var Fást-forleikurinn eftir Lizt. Mér fannst ég geta
kastað mér í gólfið og æpt upp yfir mig af undrun “
Jón starfaði í Þýzkalandi fjöldamörg ár að loknu námi. Hann
vann sem hljómsveitarstjóri, stjórnaði flutningi verka sinna og
annarra, einkum verka Beethovens, en hann var, að ég hygg,
kærastur Jóni allra tónskálda. Einnig skrifaði Jón mikið af
greinum í þýzk blöð og tónlistartímarit. Fjölluðu þær mest um
íslenzk þjóðlög og túlkunarmáta flytjenda á verkum Beethovens.
Áhugi Jóns á íslenzkum þjóðlögum vaknaði snemma. Hann
mun hafa safnað þjóðlögum hér heima og rannsakaði þau ítar-
lega. Hann útsetti þjóðlögin á sérkennilegan hátt, notaði þau
stundum sem uppistöðu í verkum sínum, eða gerði sér far um
að semja í anda þeirra. Á Jón mestan heiður, ásamt séra Bjarna
Þorsteinssyni, af að hafa vakið athygli þjóðar sinnar á þeim dýr-
mæta menningararfi sem hún á þar. Að vísu höfðu aðrir á und-
an Jóni borið við að setja út þjóðlögin, en á allt annan hátt.
Jón reyndi að láta lögmál laganna ráða búningi þeirra, meðan
aðrir reyndu að beygja þau undir lögmál og fegurðarsmekk
evrópskrar tónlistarhefðar. f tónsmíðum sínum fór Jón líka aðra
leið en önnur tónskáld honum samtíma á íslandi. Allir tónlist-
armenn sem héðan fóru utan til náms, bæði skapandi og túlk-
andi listamenn, fylltust eðlilegri aðdáun á hinni miklu og rót-
grónu tónlistarmenningu Evrópu. Flestir höfðu þeir lítið vegar-
nesti héðan annað en þá þýzku rómantík, sem hingað hafði bor-
izt útvötnuð í gegnum Danmörku. Ýmsir tónlistarmenn okkar
báru menjar hennar alla ævi. Og allir virðast þeir hafa álitið
tilgang sinn í lífinu fólginn í því að kynna íslendingum verk
hinna miklu erlendu tónskálda, og ef þeir á annað borð fengust
við tónsmíðar, þá álitu þeir hina æðstu fullkomnun fólgna
í því að líkjast „gömlu meisturunum" sem mest. Jón einn fór
aðra leið og boðaði nýja stefnu í verkum sínum. Hann var al-
gjörlega laus við beykiskógarómantíkina dönsku, dáðist manna
mest að hinum miklu tónskáldum meginlandsins, en skildi það
jafnframt að engin þjóð lifir á innfluttri menningu hversu góð
sem hún kann að vera. Þessvegna setti hann sér það takmark
að skapa þjcðlegan stíl, sem skyldi vera framlag íslands til
heimsmenningarinnar. Þannig varð Jón þjóðlegasta tónskáld
sem við höfum átt, og jafnframt það alþjóðlegasta. Jón sótti
efnivið sinn í fornbókmenntir okkar og náttúru landsins. Nokk-
ur heiti verka hans skulu nefnd sem dæmi: „Sögu-sinfónía“,
„Guðrúnarhvöt", „Hekla", „Landsýn" og „Minni íslands". Af ís-
lenzkum skáldum síðari tíma virðast honum hafa verið hjart-
fólgnastir Jónas Hallgrímsson og Einar Benediktsson, þvi hann
samdi mörg lög við kvæði þeirra. Stíll Jóns er afar sérkenni-
legur, og svo persónulegur að maður þarf aðeins að heyra brot
úr verkum hans til þess að sannfærast um það, að Jón Leifs er
höfundur verksins, og að um engan annan getur verið að ræða.
Jón er samt að ýmsu leyti barn síns tíma. Tónlistarskyn hans
og hugsun er mótuð af hermitónlist, hann reynir oft að lýsa at-
burðum og stemningum bókmenntalegs eðlis í tónlist sinni, og
margir samtímamenn hans sóttu áhrif og innblástur í albýðu-
tónlist þjóðar sinnar likt og hann; má þar nefna Sibelius, Villa-
Lobos, Béla Bartók og fleiri.
Jón var einnig undir töluverðum áhrifum síðrómantísku
Ludwig van Beethoven.
Jón Leifs við hljóðfœrið.
44