Samvinnan - 01.12.1968, Blaðsíða 27

„FYRIR AUSTAN SOL
06 VESTAN MÁNA"
Ræða á afmælishátíð Norræna samvinnu-
sambandsins (NAF) í Ráðhúsi Kaupmannahafnar
26. júní 1968.
þareð við höfum nákvæmlega
sömu hagsmuni í þessum efn-
um. En ég hika ekki við að
segja, að ég held við verðum
mjög bráðlega neyddir til þess,
ef við ætlum okkur framvegis
að láta raust okkar heyrast
með'al fiskveiðiþjóða heimsins,
þar sem báðar þjóðirnar eru
nú að dragast afturúr. Fyrir
Norðmenn er þetta ekki bein-
línis lífsspursmál, sem það er
og verður enn um hríð fyrir
íslendinga. Við skulum skrafa
saman — og kannski getum við
þá skrafað okkur saman?
Ójú, hér má gera mikið. Og
það kemur alveg í sama stað
niður þegar til lengdar lætur,
hvor aðilinn kynni í það og
það skiptið að hafa meiri hag
af samtölunum.
Á öðrum Norðurlöndum hafa
menn til dæmis kostað kapps
um að búa til goðsögu um að
íslendingar séu svo hræðilega
„ameríkaníséraðir“. Þekking
margra Skandínava á íslandi
er takmörkuð við þessa einu
„staðreynd“, hvernig svosem í
ósköpunum menn hafa farið
að snapa sér þennan „fróð-
leik“.
Þessir skandínavísku „betur-
vitendur“, sem gjarna ata eigin
tungu amerískum slettum, svo
hún verður vart þekkjanleg,
gætu haft mikið gagn af að
koma til íslands og kynna sér
hvernig lítil þjóð kemst hjá að
„amerikanísérast" með eigin
viljaátaki og rótgróinni menn-
ingarvitund, sem ekki á sér
hliðstæðu í Skandínavíu. Það
sem þetta fólk kallar amerísk
áhrif, með áhyggjusvip og höf-
uðhristingum, er þáttur fyrir-
bæris sem sjá má í hvaða
„nýju“ þjóðfélagi sem vera
skal, þar sem skrefið frá einu
lífsformi til annars er stigið
með aðdáunarverðri snerpu.
Þetta er „the frontier society"
með öllum sinum vanbúnaði,
krafti og töfrum, en einnig að
þvi er ísland varðar með
merkilegri þjóðlegri tilfinningu
fyrir að flytja það bezta frá
gamla tímanum yfir í nýja
tímann. Fyrir því hafa menn
haft ákaflega litla tilfinningu
í Skandínavíu.
Á hinn bóginn hafa íslend-
ingar kannski meiri tilfinningu
fyrir því stórbrotna, tröllaukna
— og hafa að sama skapi haft
minni tíma til að taka eftir
hinum smágervu og að því er
virðist óverulegu dráttum í
myndinni, einnig þegar sög-
unni víkur að atvinnulífinu:
Ekki einusinni Norðmaður fell-
ir sig við að kaupa norskan
þorsk-kavíar á fiskveiðaland-
inu íslandi.
Dugleg íslenzk fjölskylda
gæti hæglega séð fyrir þörfum
alls íslenzka markaðsins úr
eldhúsinu! Eða ef við hugsum
útí að ísland flytur inn allan
sinn pappír, meðal annars frá
Finnlandi. í pappírsiðnaðar-
landinu Finnlandi, og einnig í
Noregi, eru menn svo smá-
munasamir, að þeir safna not-
uðum pappír aftur saman,
setja hann í hreinsun — og
nota hann einu sinni enn.
Þvílíkum smámunum hafa
íslendingar enn sem komið er
haft mjög lítinn tíma eða löng-
un til að veita athygli. En það
kemur!
Mikilsverðast fyrir smáþjóð-
ir okkar er að tala saman, ekki
í hinum stóru, uppblásnu nor-
rænu hátíðaglósum, heldur
með raunsæjum og jarðbundn-
um hætti, og jafnan útfrá
þeirri tvímælalausu staðreynd
að við getum lært mikið hver
af öðrum og innblásið hver
annan í stóru og smáu. í þessu
samhengi er reyndar ekki til
neitt „smátt“.
Það verður að tala saman á
öllum sviðum. En samtöl velta
á því, jafnvel nú á öld fjar-
skiptanna, að „aðiljarnir“ hitt-
ist. Það kostar fé að hittast.
Brýnasta verkefnið í nor-
rænni samvinnu nú, sem
hrinda verður 1 framkvæmd
eins fljótt og kostur er (og það
er hægur vandi), er að stofna
sameiginlegan norrænan ferða-
jöfnunarsjóð að frumkvæði
hins opinbera, þannig að í
framtíðinni verði ekki dýrara
fyrir Finna og íslendinga en
fyrir Dani og Norðmenn að
hittast til samræðna, án tillits
til hvar á Norðurlöndum sam-
ræðurnar eiga sér stað, hvar
ráðstefnur og námskeið eru
haldin.
Að sínu leyti á þetta engu
síður að geta gerzt á íslandi
en annarstaðar á Norðurlönd-
um. Ekkert á að geta verið því
til fyrirstöðu að ísland verði
miðstöð norrænnar samvinnu.
Þeim fyrirstöðum, sem enn
eru til trafala, er auðvelt að
ryðja úr vegi.
Ég hóf mál mitt með því að
benda á að nokkur algeng og
alvanaleg skilyrði góðs sam-
bands og hagkvæmrar sam-
vinnu milli íslands og annarra
Norðurlanda virtust ekki ennþá
vera fyrir hendi. Þessi skilyrði
munu smámsaman skapast.
Þau þröngva sér fram.
Meðan þess er beðið, er
meira en nóg að gera við að
leggja niður fyrir sér mögu-
leikana sem eru fyrir hendi og
bægja burt þeim tálmum sem
ennþá byrgja fyrir útsýnið
milli Norðurlanda.
Ivar Eskeland.
Einar Gerhardsen:
Á bernskuárunum átti ég
heima á bóndabæ þar sem var
lítil kaupfélagsbúð. Foreldrar
mínir voru samvinnumenn, og
fyrstu sendiferðirnar minar
urðu því í þessa litlu kaupfé-
lagsbúð.
Það var líka kaupfélaginu að
þakka að ég fékk mín fyrstu
kynni af leikhúsinu. Satt að
segja man ég ekki ýkjamikið
úr þessari samvinnusýningu í
Þjóðleikhúsinu. Ég man bara
að þetta var mér undarleg
reynsla. Ég sat á efstu svölum
og sá leiksviðið og leikarana
og ævintýrið djúpt niðri og
ég man heitið á leikritinu,
„Fyrir austan sól og vestan
mána“. Og æ síðan hef ég með
undarlegum hætti tengt þetta
samvinnuhugmyndinni; það
rifjaðist upp fyrir mér þegar
ég las um Norræna samvinnu-
sambandið og tengsl þess við
fjarlæg og framandi lönd —
fyrir austan sól og vestan
mána.
Aðra minningu á ég frá
bernskuárunum; Á útihurð
kaupfélagsbúðarinnar var mál-
að hvítum stöfum „Einingin
eflir“. Og tveir hnefar mættust
í þéttu handtaki. Það var eins-
og boðskapur. Boðskapur til
lítilmagnanna í þjóðfélaginu:
„Standið saman, og þá verðið
þið sterkir“. Hann vakti eflaust
hjá mörgum von um bjartari
framtíð.
Norræna samvinnusamband-
ið táknar að sínu leyti bæði
mikilvægi einingarinnar inná-
við í hverju einstöku landi og
samtakanna og samstarfsins
útávið yfir landamærin. Hvort-
tveggja er jafnmikilvægt nú
og það var á bernskuárum sam-
vinnuhreyf ingarinnar. Kannski
nauðsynlegra en nokkru sinni
fyrr.
Við lifum í þjóðfélögum örra
breytinga. Hin tæknilega og
efnahagslega bylting leiðir af
sér, að flest iðnaðarríki verða
nú fyrir snöggum samfélags-
sviptingum sem koma fram
með mjög áþreifanlegum hætti
í atvinnulífi, búsetu, félagsleg-
um kjörum og lífsskilyrðum.
Þetta vekur ný og stór vanda-
mál, og það verður þjóðfélag-
inu sífellt mikilvægara að ná
sem mestri og beztri stjórn á
þróuninni.
Vöruviðskipti hafa einnig
tekið skjótri þróun. Sé miðað
við starfsmannafjölda eru þau
þegar orðin ein helzta atvinnu-
greinin hjá okkur, og sífellt
meira vörumagn og vöruúrval
leiðir til þess, að leggja verður
æ meira vinnuafl í viðskipta-
veltuna.
Nútimaþjóðfélag þarfnast
víðtækrar vörudreifingar sem
sé skynsamleg og veiti góða
þjónustu á öllum sviðum. Með
tilliti til almennrar velferðar
hefur þjóðfélagið rikan áhuga
á, að vörudreifingin vaxi með
viðunandi hætti. Þetta er
verkefni sem krefst samvinnu i
enn ríkara mæli en áður. Hún
hefur þegar lagt fram stór-
kostlegan skerf til að gæta
hagsmuna neytenda og til að
skipuleggja og gernýta vöru-
dreifingarkerfið. Nú er verk-
efnið orðið stærra og kröfu-
harðara. Samvinnuhreyfingin
verður að taka þátt í að
tryggja þróunina i þjóðfélagi
breytinganna og að leysa
vanda og verkefni velferðar-
þjóðfélagsins.
í velferðarþjóðfélögum eins-
og við þekkjum þau á Norður-
löndum höfum við að mark-
miði með efnahagsstefnu okk-
ar að tryggja fulla atvinnu,
jafnari skiptingu tekna og sem
allra stöðugast verðlag. Tækin
til að ná þessum markmiðum
eru breytileg frá einu skeiði til
annars, eftir því hvaða vanda-
mál koma upp og hvers eðlis
aðstæður eru á hverjum tíma.
Við eigum engin töfralyf sem
beita megi við allar aðstæður.
Eitt verkefnið er að fá hina
sundurleitu efnahagsþætti til
að stefna í sömu átt.
í þróuninni sem nú á sér
stað hefur samvinnuhreyfingin
gegnt ósmáu hlutverki. Það
hefur verið auðveldara fyrir
hana en einkaframtakið að
aðlaga ráðstafanir sínar nýj-
um viðhorfum. Samvinnumenn
hafa heildarsýn á efnahags-
stefnunni, og einmitt framtíð-
27