Samvinnan - 01.04.1970, Qupperneq 18

Lenin við skrifborð sitl
i Kretnl
í október 1918.
vinnu og setti alla búgarða og iðjuver Rúss-
lands undir stjórn pólitískra kommissara.
Landið var þegar í einræðisgreipum komm-
únista. Þegar þeir komust að raun um að
þeir voru í minnihluta í þjóðþinginu, losuðu
þeir sig einfaldlega við það ásamt öllum
öðrum stjórnmálaflokkum. í sveitunum
þvinguðu kommissarar bændur til að af-
henda uppskeru sína handa borgarbúum, en
bændurnir svöruðu með því að framleiða
það sem þeir þurftu sjálfir og ekkert þar
framyfir. Þegar samyrkjubúum ríkisins var
komið á, voru þau rekin af þekkingarleysi
og í beinni andstöðu við bændur, sem voru
bundnir jörðinni, en stóð á sama um komm-
únismann. Borgarbúar, sem bjuggu við sult
þegar árið 1918, áttu æ verri daga, þartil
hungursneyðin var komin í algleyming
1920—21. Enginn veit hve margir féllu úr
hungri, en þeir skiptu milljónum. Enn fleiri
þjáðust af þeim hræðilegu sjúkdómum sem
jafnan koma í kjölfar hungursneyðar - eink-
anlega mýraköldu. Þúsundum saman yfir-
gáfu menn heimili sín í leit að matarbita,
og mannát var jafnvel tíðkað.
Allt varð þetta ennþá ógnvænlegra vegna
áframhaldandi stríðs um gervallt landið. Þó
Petrógrad félli án blóðsúthellinga, voru
margir staðir í landinu þar sem liðsforingj-
ar keisarans gátu aflað sér nægilegs fylgis
t;l að standast hersveitum rauðliða snúning
fyrstu mánuðina. En borgarastyrjöldin í
Rússlandi hefði hætt snemma á árinu 1918,
ef ekki hefði komið til íhlutun Banda-
manna sem afréðu að styðja hvítliða gegn
rauðliðum. Brezkar hersveitir voru settar á
land í Arkangelsk. Japanskar, bandarískar,
brezkar og tékkneskar hersveitir (ásamt
ýmsum fleiri) veittu stuðning Koltsjak sjó-
liðsforingja í austri; Deníkín í suðri, Júde-
nitsj í Eistlandi og pólskur her sem gerði
innrás í Hvíta-Rússland og Úkraínu fengu
allir brezka og franska hjálp. Næstu þrjú
árin voru borgarastríð og erlend íhlutun böl
Rússlands. í árslok 1918 réð Rauði herinn
undir snilldarlegri stjórn Trotskís ekki yfir
nema nokkur hundruð ferkílómetrum kring-
um Moskvu. Framlag Bandamanna minnk-
aði eftir að heimsstyrjöldinni lauk í nóvem-
ber 1918, og endaþótt kommissarar rauð-
liða væru alls ekki vel þokkaðir, þá voru
þó hvítliðar enn verr þokkaðir. Rauðliðar
og hvítliðar unnu sum héruð margsinnis
hvorir frá öðrum, og í hvert skipti voru
framin ólýsanleg hryðjuverk á báða bóga.
Loks árið 1921 bar Rauði herinn sigurorð af
síðasta hvít-rússneska hernum (her Wran-
gels á Krímskaga), en Rússlandi var nær
blætt til ólífis. Hungur og hræðsla réðu
ríkjum. Allt frá því Lenín var sýnt bana-
tilræði 1918 hafði einræði og ógnarstjórn
bolsévika farið hríðversnandi, svo að jafn-
vel stuðningsmönnum þeirra sumum var
nóg boðið. í marz 1921 gerðu til dæmis sjó-
liðarnir í Kronstadt uppreisn, en þeir höfðu
verið meðal mikilvægustu stuðningsmanna
kommúnista 1917.
Lenín og nánustu samstarfsmenn hans
voru engir grimmdarseggir. Þeir voru tillits-
lausir menn, alteknir hugsjón sem þeir trúðu
á í blindni og voru sannfærðir um að væri
rétt. Hið háleita mark kommúnismans helg-
aði öll meðul í þeirra augum. Samt er ekki
rétt að Lenín hafi borið ábyrgð á öllum
grimmdarverkum kommúnista á árunum
1918—21. Morðið á keisaranum og allri fjöl-
skyldu hans í Ékaterinburg 1918 var framið
gagnstætt vilja hans, þó hann teldi keisar-
ann sjálfan dauðasekan. Maxim Gorkí
skýrði frá því að Lenín hefði verið ákaflega
viðkvæmur maður og hatað þjáningu. Hann
var gerólíkur einræðisherranum Stalín. Þó
hann nyti gífurlegrar virðingar og hefði mik-
il völd, virti hann gagnrýni og gagnstæðar
skoðanir og leit aldrei á andmælendur sína
sem hættulega keppinauta. Lenín var jafn-
an mjög gagnrýninn á ríkisbáknið, þó hann
neyddist til að beita því. Trotskí vildi gera
verkalýðsfélögin hluta af ríkisbákninu, en
Lenín var andvígur því, þar sem hann taldi
að verkalýðshreyfingin gæti orðið mótvægi
gegn kommissörum og skriffinnum ríkisins.
Hann stefndi að því að koma á ríki verka-
manna og bænda, þar sem lítilmagninn væri
óhultur fyrir lögreglu og opinberum emb-
ættismönnum, og hann hefði án efa hryllt
við ríki Stalíns. Hreinsanirnar í flokknum
á síðustu árum Leníns voru barnaleikur hjá
grimmdaræði Stalíns.
Uppreisn sjóliðanna í Kronstadt og efna-
hagslegt hrun Rússlands urðu Lenín geysi-
legt áfall og neyddu hann til að endurskoða
stefnu sína. Hann sá að fyrsta tilraun bolsé-
vika til að skapa sósíalískt ríki í einu stóru
stökki hafði mistekizt. Halda yrði til baka
til að komast áfram. Þessvegna tók hann
upp „Nýju efnahagsstefnuna“ eða NEP árið
1921, sem fól í sér mikið undanhald, en var
raunsæ. Enginn nema Lenín hefði getað
leyft sér að stíga svo auðmýkjandi skref.
Kommúnisminn var eftir sem áður grund-
vallarregla sovétskipulagsins, hugsjón sem
keppa bæri að; helztu iðjuver voru áfram i
ríkiseign og erlend viðskipti voru ríkisein-
okuð; en að öðru leyti neyddist Lenín til að
hverfa aftur til einkaverzlunar og einka-
framtaks bænda, þ. e. a. s. til auðvaldsskipu-
lags. Þetta „blandaða hagkerfi“ gafst vel,
en mætti mikilli mótspyrnu í flokknum, sem
Lenín braut á bak aftur af miskunnarleysi
og stjórnkænsku; andstæðingunum var vikið
úr flokknum og Rússland fór að rétta við.
Samskipti við önnur ríki voru smámsaman
tekin upp, þó þau væru undirorpin mikilli
gagnkvæmri tortryggni, enda litu Rússar
jafnan á slík samskipti sem tímabundið
fyrirbæri, þó þeim væri mikil nauðsyn bæði
á viðskiptum og friði.
NEP var síðasta meiriháttar framlag Len-
íns, því vorið 1922 fékk hann það fyrsta af
þremur hjartaslögum sem á tæpum tveimur
árum drógu hann til dauða 53 ára gamlan.
Honum leið illa þar sem hann lá að mestu
hjálparlaus allt árið 1923, fullkomlega heil-
brigður andlega og vitandi það, að byltingin
var enn í burðarliðnum. Verst þótti honum
þó að sjá framá klofning í flokknum þegar
hann félli frá. Lenín vissi um valdabarátt-
una sem átti sér stað bakvið tjöldin, og
hann reyndi að koma í veg fyrir valdatöku
Stalíns, en hinn slægi Georgíumaður var
þegar búinn að koma sér of vel fyrir. Þegar
Lenín lézt í janúar 1924 í borginni Gorki
(nefnd eftir vini hans), var það Stalín sem
stjórnaði útförinni og eiðtökunni sem varð
upphaf hinnar miklu Lenínsdýrkunar sem
nú er orðin trúaratriði í Sovétríkjunum.
í vikutíma lá Lenín á líkbörunum meðan
hundruð þúsunda manna streymdu hjá til
að votta honum lotningu sína í nístingskulda.
Síðar var veglegt grafhýsi reist á Rauða-
torgi, þar sem smurlingur hans hefur verið
geymdur síðan. Trotskí var andvígur þessu,
en guðfræðingurinn Stalín gerði sér ljósa
grein fyrir mætti helgisagnar og trúarlegrar
lotningar. Moskva var nú orðin höfuðborg
ríkisins og gamla höfuðborgin hafði verið
heitin eftir Lenín, Leníngrad. Lenínisminn
varð að trúarbrögðum, orð Leníns fengu
trúarlegt vald engu síður en orð Marx, og
um þriðjungur jarðarbúa tignar hann sem
spámann. Sennilega yrði Lenín fremur reið-
ur og hissa en ánægður með helgiljómann
sem myndazt hefur um nafn hans.
Lenín var mikill og miskunnarlaus bar-
áttumaður og atkvæðamikill ræðumaður (þó
hann jafnaðist aldrei á við Trotskí í mælsku-
snilld), hann var skarpur skriffinnur og frá-
bær hentistefnumaður á sviði framkvæmda.
Lenín var einn þeirra fágætu manna, sem
sameina frumlega hugsun og framkvæmda-
vit. Hann var laus við allan hégóma og til-
gerð. Sem forseti lýðveldisins þáði hann
sömu laun og iðnverkamaður, svaf í gömlu
járnrúmi í teppislausu herbergi í Kreml.
Hann var óvæginn við fjandmenn sína, en
átti mannlega hlýju. Hann hafði ímugust á
harðstjórn og fyrirleit hræsni og mælgi.
Hann þoldi ekki einfeldninga. Til marks um
andlega stærð hans má hafa virðinguna og
hlýðnina sem Trotskí sýndi -honum jafnan,
en Trotskí var án efa snjallasti og glæstasti
forkólfur rússnesku byltingarinnar. ♦
18