Samvinnan - 01.04.1970, Page 40

iiennar, alla leið frá upptökum,
þar sem hún fellur fyrst lengi vel
í stríðum strengjum og hringið-
um milli grænna blómskrýddra
bakka og hraunhólma vöxnum
víði og hvönn, og þar til hún
sameinast brimgarðinum fyrir
botni Skjálfanda.
En það er ekki náttúrufegurðin
mætti sennilega leysa þann
vanda með því að leiða afgangs-
orku frá Búrfellsvirkjun norður.
Náttúruverndarráð hefur þegar
lýst sig algerlega andvígt því, að
hafizt verði handa um frekari
framhaldsvirkjanir í Laxá áður
en fram hefur farið alhliða at-
hugun á því, hvaða líffræð’leg
Húsandarhreiður við Mývatn.
ein, sem veldur mestu um sér-
stöðu Laxár meðal íslenzkra
straumvatna, heldur einnig hinn
mikli og fjölskrúðygi gróður og
dýralíf árinnar, en þetta á hvort
tveggja rætur sínar að rekja til
lífsuppsprettunnar miklu, Mý-
vatns.
Það skal tekið fram, að ég hef
aldrei veitt fisk á stöng. Mat mitt
á Laxá mótast því ekki af ástríðu
veiðimannsins, þótt ég á engan
hátt vilji gera lítið úr gildi úti-
vistar og hressingar stangveiði-
manna við fögur straumvötn. En
þeim mun meiri kynni, sem ég
hef haft af Laxá, þeim mun sann-
færðari hef ég orðið um, að Laxá
væri ein af fáum ám landsins, ef
ekki sú eina, sem aldrei hefði átt
að hrófla við og aldrei eigi að
hrófla við framar. Því er það
skoðun mín, að nú beri að spyrna
við fótum og koma í veg fyrir,
að spjöll verði unnin á Laxá fram
yfir það sem þegar er orðið. Við
höfum ekki efni á að fórna þess-
um dýrgrip fyrir stundarhags-
muni.
Ég hef fullan skilning á raf-
orkuþörf Akureyringa og annarra
Norðlendinga, en ef vilji er fyrir
hendi, hlýtur að vera hægt að
leysa þann vanda án þess að
eyðileggja Laxá. Meðan 94% af
vatnsorku landsins eru enn ónýtt,
og meðan jarðhiti hefur ekki ver-
ið nýttur til orkuvinnslu nema að
sáralitlu leyti, hlýtur að vera
hægt að ráða fram úr þessum
vanda. Að minnsta kosti trúi ég
ekki öðru fyrr en í fulla hnef-
ana. En ef mjög bráð þörf er á
aukinni raforku á Norðurlandi,
áhrif hver áfangi slíkra virkjana
kunni að hafa á vatnakerfi Mý-
vatns og Laxár og svæði þau, sem
að því liggja. Bendir Náttúru-
verndarráð á, að slíkar athuganir
hafi ekki farið fram, og verði það
að teljast óviðunandi, þegar haft
sé í huga, hve mikilvægt þetta
svæði sé frá náttúrufræðilegu
sjónarmiði og hve náttúrufegurð
sé þar víða mikil og sérstæð.
Áætlanir Laxárnefndar telur
Náttúruverndarráð mjög var-
hugaverðar, því að mikil hætta
sé á því, að með slíkum aðgerð-
um verði hinum upprunalegu ein-
kennum Laxár stórspillt. Jafnvel
smávægileg röskun á lífsskilyrð-
um í Laxá geti haft afdrifaríkar
afleiðingar fyrir gróður og dýra-
líf árinnar og valdið margvísleg-
um truflunum öðrum. Þá hafa
Samtök um náttúruvernd á Norð-
urlandi einnig andmælt áætlun-
um Laxárnefndar, að verulegu
leyti á sömu forsendum og Nátt
úruverndarráð.
Ósagt skal látið, hver áhrif
þessi andmæli kunni að hafa á
gang þessa máls, en eitt er víst,
og það er, að almenningsálitið
er andvígt því, að unnin séu stór-
felld náttúruspjöll að óþörfu. Og
fyrr eða síðar verða þeir, sem
taka lokaákvarðanir í svona mál-
um, að beygja sig fyrir þeirri
staðreynd. Það er nú einu sinni
svo, að það tiáir ekki til lengdar
að líta á hvert mál með ,.gagn-
augunum" e;num. Það verður
einnig að taka stöku sinnum tillit
til þeirra verðmæta, sem ekki
verða metin til fjár.
Finnur Guðmundsson.
Flestir munu sammála um
nauðsyn íslendinga að bæta sem
mest lífskjör hér á landi, þannig
að þau haldist í hendur við fram-
farir í nágrannalöndum okkar. Al-
mennt er talið, að þetta þýði
hlutfallslega framleiðsluaukningu
í atvinnugreinum öðrum en sjáv-
arútvegi í núverandi mynd. Marg-
ar leiðir virðast liggja að þessu
marki, og er ein þeirra sú að
nýta aðstöðu þá, sem hér er til
framleiðslu tiltölulega ódýrrar
raforku með virkjun fallvatna.
Hafa viðkomandi opinberir aðilar
nýlega gert heyrum kunnugt á-
ætlanir, sem alllengi hefur verið
unnið að, um virkjun íslenzkra
fallvatna í heild, og ennfremur
áætlanir um fullvirkjun tveggja
fallvatna sérstaklega. En það eru
vatnasvið Þjórsár og Laxár í
Þingeyjarsýslu.
Ýmsar ástæður munu vera til
þess, að áætlanagerð þessari hef-
ur verið hraðað eftir föngum.
Kemur þar til m. a. ótti við vax-
andi samkeppni annarra orku-
gjafa, einkum kjarnorku. Hag-
kvæmniáætlanir eru allar miðað-
ar við orkuverð sem slíkt, en ekk-
ert tillit hefur verið tekið til
margvíslegra hliðarverkana
þessara fyrirhuguðu orkufram-
kvæmda.
Ég er í hópi þeirra, sem hafa
furðað sig á framkvæmd undir-
búningsrannsókna við þessar bylt-
ingarkenndu virkjanaáætlanir,
og ég leyfi mér að efast um þjóð-
hagslegt gildi þeirra tveggja
virkjanaáforma, sem hér verða
rædd. Þá tel ég fyllstu ástæðu til
að vara við þeirri skammsýnu fá-
fræði og þröngsýni, sem einkenn-
ir áætlanirnar um að eyðileggja
tvö höfuðdjásn íslenzkrar nátt-
úru. Æ fleiri gera sér nú Ijósa
þá miklu hættu, sem einhliða og
tillitslaus beiting nútíma tækni-
fræði hefur í för með sér fyrir
manninn og allt líf á jörðinni.
Áætlaðar virkjanir Laxár í
Þingeyjarsýslu
í greinargerð svokallaðrar Lax-
árnefndar, sem út kom í septem-
ber 1969, er fjallað um fyrirhug-
aðar virkjunarframkvæmdir við
Laxá. En þær áætlanir fela m. a.
í sér flutning tveggja bergvatns-
áa — Suðurár og Svartár, sem
nú falla í Skjálfandafljót — um
Kráká í Laxá. í beinu framhaldi
af þessum framkvæmdum stend-
ur svo fyrir dyrum fullnýting
Laxár. Þessi fullnýting þýðir
m.a. stíflugerð við Hofsstaði og
virkjun við Brettingsstaði í Lax-
árdal, auk þess sem Skjálfanda-
fljóti verður veitt inn á vatna-
svið Laxár. Fyrirhugað lón við
Gljúfurversvirkjun verður því
miðað við róttæka röskun á
vatnasviði Laxár og Skjálfanda-
fljóts. Afleiðingar af framkvæmd
áætlunarinnar eru einkum þrí-
þættar: í fyrsta lagi röskun á bú-
setu, einkum í Laxárdal þar sem
allmargar jarðir fara undir vatn.
í öðru lagi gereyðilegging efri
hluta Laxár. Hún yrði ýmist leidd
í skurðum eða jarðgöngum milli
uppistöðulóna. Samsetning vatns-
ins í Laxá yrði auk þess allt önn-
ur og óhagstæðari en nú er og
afleiðingar fyrir allt líf í ánni
ófyrirsjáanlegar. í þriðja lagi má
gera ráð fyrir, að vatnsmiðlun
Mývatn breytist, og yrði því um
að ræða bein áhrif á lífverusam-
félög vatnsins. Alvarlegust spjöll
á lifandi náttúru yrðu sennilega
á Framengjum sunnan Mývatns,
en engjarnar eru meðal merki-
legustu votlendissvæða þessa
lands. Þá munu spjöll á efri hluta
Laxár hafa í för með sér stór-
fækkun og sennilega útrýmingu
húsandarinnar hér á landi. ís-
lenzki húsandarstofninn telur inn-
an við 1000 varppör og byggir
tilveru sína að miklu leyti á efsta
hluta Laxár. Utan íslands finnast
húsendur aðeins sem strjálir
varpfuglar í Klettafjöllum, frá
Alaska til Norður-Kaliforníu og
Kólóradó. Óvíst er um fjölda 'hús-
andarinnar í Norður-Ameríku, en
íslenzki stofninn er örugglega
álitlegur hluti alls húsandar-
stofnsins.
Mývatnssveit og umhverfi henn-
ar verður að teljast einstakt fyr-
irbæri hér á jörð, bæði vegna
sérstæðra jarðmyndana og fjöl-
skrúðugs gróðurs og dýralífs.
Einkum er Mývatn þekkt sem ó-
viðjafnanleg fuglaparadís og þýð-
ingarmikil uppeldisstöð andfugla,
en þar verpa að jafnaði um 15—
20.000 andapör af 15 tegundum.
Svæð;ð sem heild er menningar-
arfur, sem íslendingum ber að
gæta fyrir ókomnar kynslóðir.
Margir láta sér þó í léttu rúmi
40