Samvinnan - 01.04.1970, Síða 49

Sigurður Líndal:
ÍSLEHZEIR
STJORHHALAFLOKKAR
Önnur grein
C. Sjálfstæðisflokkur
Sjálfstæðisflokkurinn var stofnaður 25.
maí 1929 við samruna íhaldsflokksins og
Frjálslynda flokksins. íhaldsflokkurinn, sem
þá hafði starfað rúmlega 5 ár, var lítt skipu-
lagður í upphafi. Fyrsta félagið innan vé-
banda hans, Vörður, var stofnað árið 1926
og fyrsta æskulýðsfélagið, Heimdallur, árið
1927. Voru félög þessi bæði í Reykjavík, en
síðar voru smám saman stofnuð félög í
kaupstöðum og sveitum landsins.3
Þótt félög væru stofnuð, varð sú skoðun
brátt ofan á, að koma þyrfti á betra skipu-
lagi. Var m. a. brugðið á það ráð að rita
ýmsum erlendum flokkum í því skyni að fá
vitneskju um skipulag þeirra. Meðal flokka,
sem ritað var, má nefna bandarísku flokk-
ana demókrata og repúblikana, enska íhalds-
flokkinn og flesta flokkana í Danmörku
og Þýzkalandi. Ávöxtur þess starfs var m. a.
að stofnað var árið 1929 svokallað foringja-
ráð Varðar, aðallega að þýzkum fyrirmynd-
um. Var hlutverk þess einkum að vinna að
skipulagi kosninga. Upp úr þessu ráði varð
til fulltrúaráð sjálfstæðisfélaganna í Reykja-
vík, sem stofnað var árið 1938. Var því einn-
ig ætlað að undirbúa kosningar, en jafn-
framt skyldi það vera tengiliður flokksfé-
laga.6
Sjálfstæðisflokkurinn var stofnaður árið
1929, eins og áður sagði. Ekki voru flokkn-
um sett nein lög í upphafi, og föstu heildar-
skipulagi virðist fyrst hafa verið komið á
hann árið 1936.7 Á því hafa nokkrum sinn-
um verið gerðar breytingar og verður hér
einkum leitazt við að lýsa skipulagi flokks-
ins, eins og það er samkvæmt núgildandi
skipulagsreglum.
Á sama hátt og í þeim flokkum, sem þegar
er lýst, má greina á milli heildarstjórnar og
staðbundinnar stjórnar. Er stjórn flokksins
í heild í höndum þessara stofnana: lands-
fundar, flokksráðs, þingflokks, miðstjórnar,
skipulagsnefndar, fjármálaráðs og formanna-
ráðstefnu. Staðbundin stjórn flokksins er
hins vegar í höndum flokksfélaga, fulltrúa-
ráða og kjördæmisráða.
Æðsta vald í málefnum flokksins er í
höndum landsfundar (I l)8, og sitja hann
menn, sem fulltrúaráð í hverju kjördænr.
og flokksfélög hafa kosið. Skulu fulltrúar
kosnir á almennum fundum, en tala þeirra
að nokkru leyti miðuð við tölu kjósenda
flokksins í hverju kjördæmi og að nokkru
leyti við fjölda félagsmanna í hverju félagi.
Þá eiga flokksráðsmenn rétt til setu á lands-
fundi með fulltrúaréttindum (13).
Landsfundur skal samkvæmt núgildandi
flokkslögum haldinn annað hvert ár að jafn-
aði (12). Frá stofnun flokksins 1929 hafa
verið haldnir 18 slíkir fundir. Upphaflega
sátu fundina um 200 manns en síðan fjölg-
aði þeim smám saman, unz fulltrúar voru
orðnir nær 1000 árið 1961. Næsti landsfund-
ur var allmiklu fámennari vegna nýrra
skipulagsreglna, en síðustu fundi hafa setið
um 750 manns.
Hlutverk landsfundar er ákvarðað sem
hér segir: Að marka heildarstefnu flokksins
í landsmálum og setja reglur um skipulag
flokksins -(II), kjósa formann og varafor-
mann, svo og 8 utanþingsmenn í miðstjórn
flokksins (IV 3).
Landsfundur stendur 3—6 daga — oftast
4—5 daga, og hefur svo verið frá því að
flokkurinn var stofnaður. Ef hins vegar
miðað er við tímabilið frá 1951, eða síðast-
liðin 19 ár, hafa einstakir fundir verið sam-
tals 8—14 þá daga, sem landsfundur hefur
staðið. Dag hvern hafa fundir staðið 4—7
klukkustundir og hefur sá tími, sem farið
hefur í fundi, stytzt hin síðari ár. Var fund-
artími um 7 klukkustundir að meðaltali
hvern dag árið 1951, en rúmar 4 klukku-
stundir að meðaltali hvern dag árið 1967.
Landsfundur hefst á ræðu formanns, og
er efni hennar jafnan stjórnmálaviðburðir
tímabilsins frá síðasta landsfundi. Á þessum
fundi, eða hinum næsta, daginn eftir, voru
áður kosnar nefndir til að undirbúa álykt-
anir landsfundarins í einstökum málaflokk-
um.
Fram að árinu 1961 var venja að kjósa
nefndir, 16—18 talsins, til þess að undirbúa
ályktanir í helztu málaflokkum. Síðasta
sinn, er sá háttur var hafður, voru nefndir
þessar:
1. Allsherjarnefnd.
2. Atvinnu- og verkalýðsmálanefnd.
3. Fjárhags- og efnahagsmálanefnd.
4. Heilbrigðismálanefnd.
5. Iðnaðarnefnd.
6. Kjördæmamálanefnd (v. breytinga
á kjördæmaskipun árið 1959.
7. Landbúnaðarnefnd.
8. Menntamálanefnd.
9. Raforkumálanefnd.
10. Samgöngumálanefnd.
11. Sj ávarútvegsmálanefnd.
12. Skipulagsnefnd.
13. Stjórnmálanefnd.
14. Sveitarstjórnarmálanefnd.
15. Utanríkis- og landhelgismálanefnd.
16. Verzlunarmálanefnd.
Var hver þessara nefnda skipuð u. þ. b.
20 mönnum.
Frá árinu 1961 hefur aðeins verið kosin
ein nefnd, stjórnmálanefnd, sem skipuð var
46 manns á landsfundi 1967. Tillögur um
menn í nefndirnar, er kosnar voru sam-
kvæmt eldri skipan, lagði framkvæmdastjóri
flokksins venjulega fram, en þær voru und-
irbúnar af miðstjórn og 'þingflokki. Sama
virðist gilda um stjórnmálanefnd þá, sem nú
er kosin. Þó er tala nefndarmanna ekki fast-
ákveðin og geta fundarmenn ákveðið, að
kosnir skuli menn til viðbótar eða þeim
fækkað frá því, sem framkvæmdastjóri hef-
ur gert tillögu um. Nefndir virðast kosnar
án sýnilegrar andstöðu. Um stjórnmála-
nefndina má raunar segja, að allir hafi verið
teknir í nefndina, sem fram hafa verið
bornir, þannig að formlegar kosningar hafa
ekki farið fram.
Auk þessarar stjórnmálanefndar er nú sú
skipan á landsfundi, að honum er skipt í 6
nefndir eftir atvinnustéttum, og skulu þær
fjalla um málefni stéttanna. Þá skipa og
fulltrúar hvers kjördæmis sér í nefndir, og
hafa þær það hlutverk að ræða málefni
kjördæmanna.
Engar kosningar fara fram í nefndir þess-
ar, heldur skipa menn sér í þær, eftir starfs-
stétt og áhugamálum, eða búsetu. Formlegar
ályktanir eru ekki samþykktar í nefndum
þessum, en greinargerð um störf þeirra er
send miðstjórn, og er þannig unnt að koma
á framfæri við hana ýmsum óskum og
ábendingum.
Um starfshætti stjórnmálanefndarinnar er
það að segja, að miðstjórn kýs 3 menn til
að semja uppkast að almennri stjórnmála-
yfirlýsingu. Er uppkastið síðan reifað á
landsfundi, en þar á eftir lagt fyrir stjórn-
málanefnd fundarins. Þar er tillöguuppkast-
ið reifað og rætt, en síðan fer það fyrir
landsfund, þar sem umræða fer fram. Að
henni lokinni er það afgreitt.
Um störf hinna einstöku nefnda, sem
störfuðu undir hinu eldra skipulagi er fátt
hægt að segja almennt, þar sem starfshættir
þeirra voru ekki fastskorðaðir, en fóru mjög
eftir vinnubrögðum þeirra, sem í nefndun-
um sátu. Stuðzt var við eldri ályktanir lands-
funda og þær notaðar sem vinnuplögg.
Mjög tíðkaðist það, að menn sem telja mátti
málsvara hlutaðeigandi atvinnugreinar, svo
sem áhrifamenn í hagsmunasamtökum ein-
stakra atvinnuvega, væru í nefndum þessum.
Þannig voru margir fyrirsvarsmenn iðnaðar
í iðnaðarnefnd, ýmsir forvígismenn sjávarút-
vegs í sjávarútvegsnefnd, framámenn í land-
búnaði í landbúnaðarnefnd o. s. frv. Þessir
menn gátu þá komið á framfæri við nefnd-
irnar því, sem efst var á baugi 1 einstökum
atvinnugreinum. Einnig tíðkaðist, að nefndar-
menn kynntu sér ályktanir og óskir hags-
munasamtaka og semdu tillögur með hlið-
sjón af þeim. Mun því óhætt að fullyrða,
að sjónarmið þessara samtaka hafi haft veru-
leg áhrif á tillögurnar og þá um leið á sam-
þykktir landsfundar. Tillögur nefndanna
gengu síðan til landsfundar, þar sem þær
voru afgreiddar.
Yfirleitt virðast tillögur samþykktar ein-
róma, en þó eru til dæmi þess, að breytinga-
tillögur hafi verið samþykktar eða tillögu
hafi aftur verið vísað til nefndar eða mið-
stjórnar, svo að frekari athugun færi fram.11
En slíkt telst þó til undantekninga, aðalregl-
an er sú, að tillögur séu samþykktar ein-
róma.
Tillögur voru einkum framan af, ef miðað
er við tímabilið eftir 1951, afgreiddar smám
saman frá þriðja degi fundarins, en síðar
sótti í það horf, að allar ályktanir væru af-
greiddar á síðasta degi fundarins, og svo var
gert á landsfundi 1959, en hann var hinn
síðasti með eldra sniði. Nú er stjórnmála-
49