Samvinnan - 01.06.1970, Blaðsíða 23

Sigurður sæll.
Þú spyrð mig um Ríkisútvarpið og rithöf-
undana. En kannski höfum við alls ekki
hið sama í huga, þegar við tölum um út-
varpið. Þótt aldursmunur okkar sé ekki mik-
ill, er sá munur á, að ég man glöggt útvarps-
laust ísland, hef frá upphafi fylgzt með,
hvernig útvarpið hefur gjörbreytt andlegu
lífi þjóðarinnar til góðs og ills, en þér hef-
ur það að líkindum verið einn af sjálfsögð-
um hversdagshlutum daglegs lífs jafnlengi
og þig dreymir til.
Mér er í barnsminni, að til var aðeins eitt
viðtæki í heimabyggð minni: Stórt, hnotu-
brúnt og virðulegt í lögun, hefði fallið í
kverk á gotneskum kirkjuglugga. Því var
komið fyrir í samkomusal þorpsins, og þar
söfnuðust áhugasamir þorpsbúar á kvöldum
til að hlusta á fréttir. Þær áttu löngum í
erfiðleikum með að brjótast yfir fjallgarða
Austurlands. En þolinmóðir áheyrendur voru
furðulagnir að henda á lofti orðaslitrin, sem
af mikilli hugprýði höfðu troðið truflana-
marvaðann á leiðarenda til að ná þó ekki
væri nema einu fróðleiksfúsu eyra; síðan
hjálpuðust menn að við að skeyta brotin
saman. Þá gátu fréttir orðið á þessa lund:
„... landsdrottn ... vígði ... krahús ...
stöddu ... sökk út af ... 7 ... fórust ... í
bátana.“ Stundum heyrðist ekki annað en
urg og sog og suð, unz rödd þulunnar reif
sig upp úr harkinu: ...voru Lundúnafrétt-
ir.“ Þá sögðu hlustendur og brostu við:
„Mikið brim í London núna.“ Gamanyrði
fengið að láni frá gömlum spaugara í kaup-
túninu.
Þessi minning um eftirvæntingarfulla
hlustendur framan við undratækið veldur ef
til vill mestu um það, að ég hef alltaf haft
háar hugmyndir um útvarpið sem menning-
ar- og fræðslustofnun, þjóðarskóla og
-skemmtistað. Ég hefði getað tekið undir
orð, sem ég rakst á nýlega í 25 ára gamalli
óundirritaðri grein (líklega eftir VSV), þótt
helzti hástemmd séu fyrir minn smekk:
„Ríkisútvarpið er háskóli okkar alþýðu-
manna.“ Mér hefur fundizt sjálfsagðara en
um þyrfti að ræða, að útvarpið ætti að vera
vettvangur, þar sem hæfustu menn þjóðar-
innar kæmu til fundar við fólk sitt, veittu
því hlutdeild í þekkingu sinni og snilli. Og
víst hafa þeir gert það oft og eftirminnilega.
Útvarpið hefur með flutningi orðs og tóna
átt meiri þátt í að koma hverjum íslend-
ingi til nokkurs þroska en við fáum í fljótu
bragði áttað okkur á. Það er skylt að meta.
En hins er ekki hægt að dyljast, að hin
stóru menningartíðindi eru þar langtum fá-
tíðari en vænta mætti, jafnframt því sem
hlutur Ingibjarga, Helga Sæmundssona og
annarra viðlíka hefur vaxið langt úr hófi
fram. Manni gefast því ærin tilefni til að
rifja upp alkunna vísu, þegar setið er fram-
an við útvarpið:
Um frelsis vínber seydd við sólar kynngi
mín sálin unga bað.
En krækiber á þrældóms lúsalyngi
mér lífið réttir að.
Sú var tíð, að áhugi á stofnuninni var svo
almennur, að Útvarpstíðindi voru vinsælasta
tímarit landsins. Nú skiúfar enginn að stað-
aldri um útvarpsmál, því að varla er hægt
að telja furðuskrif Skúla karlsins á Ljótunn
arstöðum, sem með útvarpið að yfirvarpi
veitir þráhyggjuþrugli sínu um presta, bisk-
up og pólitíkusa reglubundna útrás í Þjóð-
viljanum og þjónar í leiðinni hneigð sinni
til að liggja í hælunum á rithöfundum og
öðrum listamönnum að dæmi læriföður síns.
Kannski er einmitt þetta dapurlegasti vott
urinn um þverrandi ítök útvarpsins í huga
fólks: að fáir skeyta um skömm þess eða
heiður, blöðin telja ekki ómaksins vert að
halda uppi reglulegum skrifum um efni þess
og rekstur, öllum er nokkurn veginn sama.
Ég vil þó ekki, að orð mín verði skilin
svo, að ég telji útvarpið vera í sífelldri aft-
urför. Slíkt væri fjarri öllum sanni. Tækni-
framfarir hafa orðið miklar og verið notaðar
til aukinnar og bættrar þjónustu. Starfsfólk
útvarpsins kann nú miklu betur til verka
en brautryðjendurnir kunnu. Dæmi:
Fyrir 11 árum skrifaði ég dagpistla um
útvarpið í hálfan mánuð. Þá voru fréttaauk-
ar fátíðir og oftast bandfestir í upptökuher-
bergjum útvarpsins. Um þetta efni hef ég
skrifað einn daginn:
„í fréttaauka á laugardaginn var spjallaði
fréttamaður við Þorvald Skúlason listmál-
ara vegna afmælissýningar hans, og var það
prýðileg uppbót á fréttirnar. Því miður er
ekki oft hægt að segja hið sama um frétta-
aukann; hann er oftast mesta ómynd. Sum-
ar erlendar útvarpsstöðvar hafa fréttaauka
í tveimur eða þremur liðum daglega. Hér
ætti að vera hægt að hafa fréttaauka á
hverjum degi, en til þess þyrfti meðfærileg
upptökutæki, sem taka mætti með sér hvert
sem væri. Það er úrelt aðferð að draga
menn niður í útvarpshús, þótt hafa eigi við
þá viðtal — slík sviðsetning verður venju-
lega ónáttúrleg og lífvana. Fyrrnefndur
fréttaauki hefði t. d. orðið enn líflegri, ef
fréttamaður hefði verið með upptökutæki
við opnun sýningarinnar, rabbað við lista-
manninn, lýst sýningunni í stórum dráttum,
sagt frá gestum, gengið milli manna og
spjallað við þá undirbúningslaust um mynd-
ir og annað, sem á góma hefði borið. Þá
hefðu hlustendur orðið þátttakendur í þess-
um listviðburði, numið andrúmsloftið í Lista-
mannaskálanum á merkisstund."
Þannig myndi enginn skrifa um útvarpið
núna, vegna þess að fréttaaukar eru orðnir
daglegt brauð, oft í tveimur, þremur liðum,
bandteknir úti um allar trissur, enda ekkert
efamál, að fréttastofur útvarps og sjónvarps
fylgjast mun betur með framþróuninni en
aðrar deildir Ríkisútvarpsins. Kannski staf-
ar það af því, að fréttamannsstarfið er þess
eðlis, að það veitir starfsliðinu ekki næði
til stöðnunar.
í öðrum dagseðli stendur þetta:
„Ég mælist til þess við útvarpsráð, að
maður verði sendur með upptökutæki í
hringferð um annes og eyjar til að safna
efni úr lífi fólksins, sem útskaga byggir í
blíðu og stríðu. Þessir tryggustu hlustendur
útvarpsins fá þar sjaldan inni, nema þeir
verði fyrir því óláni að hey brenni, bátar
lendi í hafvillum eða snjóflóð falli á bæi.
Saga þessara byggða, náttúruauðlegð þeirra
og daglegt líf íbúanna eru óþrotleg náma
glöggeygum gesti, og væri honum lagið að
búa efni til flutnings, þyrfti sízt að kvíða
fábreytni: fólk að starfi, skemmtan eða á
Útvarpsráð í tíð jyrrverandi útvarpsstjóra. Frá vinstri: Vilhjálmur Þ. Gíslason útvarpsstjóri, Bjöm
Th. Björnsson juUtr. Alþýðubandalags, Þorvaldur Garðar Kristjánsson julltr. Sjáljstœðisflokks, Bene-
dikt Gröndal fulltr. Alþýðuflokks, Sigurður Bjarnason juUtr. Sjálfstœðisflokks, Þórarinn Þórarinsson
juUtr. Framsólcnarjlokks og Þorsteinn Hannesson fulítr. Framsóknarflokks. A myndina vantar Kristján
J. Gunnarsson fulltrúa Sjálfstæðisflokks. 1 stað Sigurðar Bjarnasonar er nú lcominn Gunnar G. Schram.
23