Samvinnan - 01.06.1970, Blaðsíða 41

Á sumardaginn fyrsta hélt Þjóðleikhúsið
uppá 20 ára afmæli sitt með skrautsýningu
á „Merði Valgarðssyni“ eftir Jóhann Sigur-
jónsson, og var það í fyrsta sinn sem þetta
metnaðarfulla verk skáldsins var sviðsett
á íslandi. Segja má, að sú sýning væri
nokkurskonar táknmynd af þróun leikhúss-
ins á liðnum tveimur áratugum. Þeir sem
muna sýningar Þjóðleikhússins vorið 1950
á ,,Fjalla-Eyvindi“, „Nýársnóttinni" og „ís-
landsklukkunni" og bera þær í huganum
saman við sýningar leikhússins í vetur leið,
hljóta að verða lostnir furðu og sárri hryggð
yfir því, hvernig komið er listrænum efn-
um musterisins við Hverfisgötu eftir 20 ára
starf.
í öndverðu kom til starfa í Þjóðleikhús-
inu álitlegur hópur tómstundaleikara frá
Leikfélagi Reykjavíkur, sem flestir höfðu
orðið að sinna öðrum störfum sér til lífs-
framfæris, þó allmargir þeirra væru leik-
menntaðir. í þeim hópi voru þrír reyndir
og góðir leikstjórar, sem lengi framanaf
settu svip á sýningar Þjóðleikhússins. Við
hópinn úr Iðnó bættust allmargir ungir
leikarar nýkomnir frá námi erlendis, gædd-
ir áhuga og listrænum hæfileikum. Þetta
lið allt gat nú sleppt brauðstriði á öðrum
vettvangi og helgað sig leiklistinni óskipt.
Það var því fjarri því að vera goðgá að
binda miklar vonir við hina nýju leiklistar-
miðstöð, enda munu margir hafa séð hilla
undir öra og glæsilega þróun í íslenzkum
leiklistarmálum.
Raunin varð samt allt önnur, og eru sýn-
ingar Þjóðleikhússins á liðnum vetri kannski
mælskastur vottur um, hvernig komið er.
Leikárið hófst með sýningu á „Fjaðrafoki"
eftir Matthías Johannessen, sem hlaut ákaf-
lega dræmar undirtektir gagnrýnenda dag-
blaðanna (að Morgunblaðinu undanskildu)
og leikhúsgesta yfirleitt. Næst var sýnt held-
ur yfirborðslegt leikrit eftir brezka höfund-
inn Peter Ustinov, „Betur má ef duga skal“,
þar sem fjallað var um margumtalaða upp-
reisn æskunnar og ýmis vandamál henni
tengd á tiltakanlega hefð- og tímabundinn
hátt. Þessi afturhaldsóður var sízt af öllu
til þess fallinn að koma af stað andlegum
hræringum í leiklistarheiminum, en hins-
vegar varð heimsókn Ustinovs til íslands í
tilefni af frumsýningunni höfundi „Fjaðra-
foks“ kærkomið tilefni til að ná sér niðri á
íslenzkum gagnrýnendum í tveggja síðna
viðtali í Morgunblaðinu. Verður ekki annað
sagt en umræðan um íslenzka gagnrýni al-
mennt, sem uppvaktist í blöðum og útvarpi
eftir misheppnan „Fjaðrafoks“, hafi verið
með því lágkúrulegasta sem hér hefur lengi
sézt og heyrzt, og var þó ekki úr háum söðli
að detta. „Brúðkaup Fígarós" var jólasýn-
ing Þjóðleikhússins með lítt hæfa eiginkonu
þjóðleikhússtjóra í einu aðalhlutverkinu, og
var sú sýning af margvíslegum orsökum
mesta menningarhneyksli vetrarins.
„Gjaldið" eftir Arthur Miller við leik-
stjórn Gísla Halldórssonar var tvímælalaust
önnur bezta sýning Þjóðleikhússins í vetur,
en þó vantaði talsvert á, að hún næði máli.
Hún var vandvirknislega unnin og hnökra-
lítil, en skorti innri orku og dramatíska
spennu. „Piltur og stúlka“ eftir Emil Thor-
oddsen olli sárum vonbrigðum; sýningin var
hæggeng, bragðdauf og ósamstæð, en þeim
mun meiri rækt lögð við ytri íburð, sem var
kannski ekki óeðlilegt með hliðsjón af því,
hve rýrt verkið er, en þó hefði tvímælalaust
mátt gæða það meira lífi og fjöri. Og er þá
komið að afmælissýningunni, „Merði Val-
garðssyni“, þar sem leikhúsið tjaldaði svo
að segja öllu sem það átti til, þó árangurinn
yrði næsta fátæklegur. Sjálft inntak leiks-
ins, skáldskapur höfundarins, kafnaði bók-
staflega í glæstum umbúðum, og þarvið
bættist að túlkunin var öll í rangri tón-
tegund — minnti einna helzt á „Skugga-
Svein“ eða „Pilt og stúlku“.
En svo gerðist það óvænt á nýbyrjuðu
sumri, að Þjóðleikhúsið efndi til sýningar,
sem borin var uppi af yngstu leikarakynslóð
stofnunarinnar, og viti menn: hún reyndist
vera merkasti leiklistarviðburður ársins á
fjölum Þjóðleikhússins. „Malcolm litli og
barátta hans gegn geldingunum“ eftir enska
höfundinn David Halliwell varð í meðför-
um hinna ungu leikara og leikstjórans,
Benedikts Árnasonar, verulega ánægjulegur
endahnútur á ömurlegu leikári, og þá ekki
sízt fyrir þá sök að hún leiddi í ljós, að ungu
leikararnir eru fyllilega vaxnir vandasöm-
um og kröfuhörðum verkefnum, ef þeir að-
eins fengju tækifæri til að reyna kraftana.
Er reyndar furðulegt hve sjaldan yngri leik-
arar sjást á sviði Þjóðleikhússins og hve
margir eru hraktir burt þaðan eða gefast
einfaldlega upp.
í lok þessarar upptalningar er vert að
geta þess, að eina barnaleikrit Þjóðleikhúss-
ins á vetrinum, „Sagan af Dimmalimm
kóngsdóttur" eftir Helgu Egilson, tókst
mjög giftusamlega og varð yngstu leikhús-
gestunum óblandið ánægjuefni.
Sjö verkefni fyrir fullorðna og eitt barna-
leikrit virðist satt að segja ekki þungvægur
kostur á heilu leikári hjá jafnviðamikilli
stofnun og Þjóðleikhúsið er. Á sama tíma
sýndi Leikfélag Reykjavíkur fimm verk fyr-
ir fullorðna, þeirra á meðal tvö ný íslenzk
verkefni og fyrsta gríska harmleikinn á ís-
lenzku leiksviði, auk barnaleikrits og gesta-
leiks frá hinu kunna Óðinsleikhúsi í Dan-
mörku, sem var stórmerkur viðburður. Því
miður er ekki hér rúm til rækilegs saman-
burðar á verkefnavali Reykjavíkurleikhús-
anna í vetur eða á undanförnum árum, en
fáum blandast hugur um, að verkefnin í
Iðnó hafa bæði verið fróðlegri viðkynning-
ar og yfirleitt tekin listrænni tökum.
Á fyrsta starfsári Þjóðleikhússins voru
verkefni þess tólf talsins, að meðtöldu barna-
leikriti og óperu. Svipaður verkefnafjöldi
var árlega á boðstólum allan fyrsta áratug-
inn. Sum árin voru sýnd allt uppí fimm
íslenzk leikrit. Þó vissulega megi deila um
listrænt gildi margra þeirra verka, sem flutt
voru fyrsta áratuginn, og um brýnt erindi
þeirra við íslenzka leikhúsgesti, fer ekki
milli mála að ærið mörg þeirra voru fram-
bærileg og báru vitni listrænni getu stofn-
unarinnar, enda naut hún krafta hinna góðu
leikstjóra, sem fyrr voru nefndir, og ýmissa
erlendra leikstjóra þegar svo bar undir. List-
Þjóðleikhúsráfi, jrá vinstri: Gylfi I3. Gíslason julltrúi Alþýfiujlokks, Ilörfiur Bjarnason fuUtrúi Sjálf-
stœðisflokks, Vilhjálmur Þ. Gíslason fulltrúi Framsóknarflokks, Eyvindur Erlendsson fulltrúi Alþýðu-
bandalags (einungis kjörinn til i ára), Valur Gíslason fuUtrúi leikara og Guðlaugur Rósinkranz þjóð-
leikhússtjóri.
41