Samvinnan - 01.06.1970, Síða 40

Bodhan Wodiczko stjómar Sinfóníuhljómsveit Islands.
gegna því hlutverki að kítta upp í eyður í
dagskránni. Um sjálfstæðan tónlistarflutn-
ing er varla að ræða; tónlistarstjóri útvarps
ins er lítið annað en yfirgrammófónstjóri
íslands. Auðvitað heyrast öndvegisverk í út-
varpinu öðru hverju, en allt val verka er
einkar handahófskennt, og hvergi örlar á
neinni stefnu né menningarpólitík. Allt
verkaval er mjög einhliða; langmest ber á
tónlist frá 19du öld; það virðist að tónlist-
arstjóri og samstarfsmenn hans hafi enga
hugmynd um að önnur tónlist sé til. Einkum
er nútímatónlist vanrækt, að því er virðist
af ásettu ráði. Ég minnist þess varla að hafa
heyrt verk eftir neinn af beztu tónskáldum
vorra tíma að kvöldlagi í útvarpinu, nema
ef vera skyldi í stopulum þáttum, sem ís
lenzk tónskáld hafa fengið að hafa upp á
punt, en slíkar kynningar hljóta að verða
mjög handahófskenndar.
Flutningur íslenzkrar tónlistar hefur
aldrei verið mikill í útvarpinu, en hann
hefur minnkað á undanförnum árum. Verða
yngri tónskáld mjög útundan í þeim tón-
listarflutningi. Það, sem flutt er af íslenzkri
tónlist, er mest eftir eldri höfunda, ein
söngs- og kórlög. Tortryggni og andúð tón-
listardeildarinnar í garð yngri tónskálda er
með öllu óskiljanleg; það er eins og tón-
listarstjóri vilji ekki skilja, að hann hefui'
skyldum að gegna við þróun tónlistar á ís
landi. Margt mætti drepa á í þessu sam-
bandi, en eitt dæmi skal nefnt: Prýðileg
hugmynd kom fram, „tónskáld mánaðar-
ins“, þ. e. a. s. í hverjum mánuði skyldi
eitt tónskáld rækilega kynnt. Var byrjað á
þeim eldri, eins og vera ber á Fróni, en
þegar kom að þeim yngri, lognaðist þátt-
urinn útaf, og enginn veit af hverju.
Hlutur íslenzkra hljóðfæraleikara í tón-
flutningi útvarpsins er óskiljanlega lítill.
Eflaust ræður þar peningaleysi nokkru um.
En hinn íslenzki barlómur um peningaleysi
á öllum sviðum er oft afsökun á viljaleysi,
og þannig grunar mig að sé í þessu tilfelli,
eða því vilja ýmsir hljóðfæraleikarar halda
fram.
Tónleikalíf í höfuðstaðnum er að mestu
í höndum tveggja stofnana, Tónlistarfélags-
ins og Sinfóníuhljómsveitarinnar. Aðsókn
að þeim tónleikum hefur farið hríðminnk-
andi að undanförnu, og skýringin er ekki
eingöngu kreppan né peningaleysi almenn-
ings, eins og haldið hefur verið fram. Ég
held að vont efnisval, vond auglýsingastarf-
semi, ásamt fleiru, ráði þar jafnmiklu um.
Tónlistarfélagið hefur aðallega staðið fyr-
ir því að flytja inn „erlenda snillinga", eink-
um einleikara á píanó eða fiðlu, en minna
hefur verið hirt um hvað þeir léku. Afleið-
ingin hefur orðið harla einhæf efnisskrá,
því þær alþjóðlegu spiladósir, sem kallast
„snillingar", óma á mjög þröngu sviði. Það
má segja Tónlistarfélaginu til hróss, að á
vegum þess hafa margir íslenzkir hljóðfæra-
leikarar hafið feril sinn hérlendis. En eftir
það virðist Tónlistarfélagið hafa lítil not
fyrir starfskrafta þeirra.
Líf Pinfóníuhljómsveitarinnar hefur oft
verið brösótt, og stundum legið við að hún
geispaði golunni. Vilhjálmur Þ. Gíslason
fyrrverandi útvarpsstjóri bjargaði lífi henn-
ar á sínum tíma með myndarlegu framtaki,
og siðan hefur hún verið rekin á vegum
útvarpsins. Það rekstrarform er óviðunandi
til frambúðar. Sinfóníuhljómsveitin verður
að vera sjálfstæð stofnun, og Alþingi verð-
ur að setja um hana lög líkt og aðrar menn-
ingarstofnanir. Ég hef áður í Samvinnunni
(3. tbl. 1968) lýst hugmyndum mínum hvað
þetta snertir, og þær standa að mestu ó-
haggaðar. Ég vildi aðeins benda á, að það
er ógjörlegt að reka stofnun sem Sinfóníu-
hljómsveitina án þess að hljóðfæraleikarar
þeir sem í henni starfa séu hafðir með í ráð-
um um rekstur hennar, verkefnaval, ráðn-
ingu stjórnanda og fleira. Og ég er viss um
að hún hefði löngu dáið í höndum núver-
andi forráðamanna, hefði ekki ráðizt til
hennar jafnfrábær stjórnandi og Bohdan
Wodiczko, en það var raunar algjör heppni
og tilviljun.
En það er ekki nóg að kippa tónleikalífi
höfuðstaðarins í lag. Það bíður mikið verk-
efni að skipuleggja tónleikahald um land
allt. Um það þurfa tónlistarfélög og -skólar
að hafa samvinnu og samband, en ekki pukr-
ast hver í sínu horni. En mér er ekki kunn-
ugt um, að neitt hafi verið gert til að koma
þessu sambandi á.
Ég hef stiklað á stóru og aðeins drepið á
nokkur atriði, sem betur mættu fara og
þarfnast endurskoðunar. Málið er samt öllu
flóknara en ég hef sett hér upp. Mig skortir
þekkingu, gögn og upplýsingar til að gera
allsherjar úttekt á íslenzku tónlistarlífi, og
ég hef ekki sannað mál mitt með tölfræði-
legum niðurstöðum.
Það kann einhver að segja að umbætur á
íslenzku tónlistarlífi kosti mikla peninga.
Það kann að vera — einhverja peninga.
Menning er alltaf dálítill lúxus, og kostn-
aður af menningunni er nákvæmlega jafn-
mikill og menningaráhugi þeirra sem undir
honum standa.
Meinið hér sem annars staðar liggur í
okkur sjálfum. Við sundrum kröftunum í
stað þess að sameina þá, reynum að ota
okkar litla tota, stundum klíkuskap, sem
allir tapa á þegar upp er staðið. Einnig
ruglum við saman jöfnuði og jafnrétti. Við
eigum t. d. engan góðan kór; aftur á móti
tvo til þrjá sæmilega. Úr þeim bezta efni-
viði sem þar er mætti hæglega mynda úr-
valskór, sem við höfum meiri not fyrir og
mundi auðga meira íslenzkt tónlistarlíf en
allir hinir til samans. Og svona mætti lengi
telja.
Það hefur lengi háð tónlistarlífi í Reykja-
vík, að þar fyrirfinnst enginn tónleikasalur.
Háskólabíó var reist á sínum tíma og átti
að bæta úr brýnni þörf, en það reyndist
einn versti tónleikasalur sem sögur fara af.
Núna hefur Tónlistarfélagið áform á prjón-
unum um að reisa tónlistarhöll, og hefur
ungur arkítekt þegar gert drög að þeirri
byggingu. Heppilegra hefði verið að fá hóp
arkítekta til að vinna saman að því viðfangs-
efni eða efna til samkeppni um hana. Hinn
ungi arkítekt, sem ráðinn hefur verið til
starfa, er tengdasonur eins mesta áhrifa-
manns Tónlistarfélagsins; annars hefði eng-
um dottið í hug að fela honum þetta vanda-
sama verkefni. Mjög einkennandi dæmi.
En raunar finnst manni það vera alveg
eins hlutverk ríkis eða borgar að sjá höf-
uðstaðnum fyrir sómasamlegri tónlistarmið-
stöð. ♦
40