Samvinnan - 01.06.1970, Qupperneq 55

r-----------------------------■"!
Steindór Steindórsson:
Virkjunarframkvæmdir
vi& Laxá
í Pingeyjarsýslu
á móti verkfræðingi, hvort sem
þeir heita Sigurður, Knútur eða
Sveinn. Hitt er augljóst mál, að
eftir að búið var að eyða miklum
fjármunum til undirbúnings að
Gljúfurversvirkjun og ef meining
var að knýja hana fram, gegn
mótmælum héraðsbúa og nátt-
úruverndarmanna, þá væri bæði
óþarft og jafnvel óþægilegt fyr-
ir virkjunarstjórnina að virkja
stærra í Námaskarði, eða að því
væri haldið á loft, að slíkt kynni
að vera hagkvæmt.
Hér skal látið útrætt um þessa
hlið málsins, en erfitt verður það
fyrir virkjunaraðilana að fá menn
til að trúa því að hér hafi ekki
verið völ annarra kosta og þeirra
sæmilegra. En þeir ráða yfir fjár-
magninu og því hvað er rann-
sakað og hvað ekki, og þykjast
því komast langt með einokun á
þekkingunni.
Niðurstöður
Rætt hefur verið um árekstra
virkjunarsjónarmiða og náttúru-
verndar. Náttúruverndinni fylgja
mörg önnur og sum mjög hagnýt
sjónarmið; þar eru líka stórfelldir
hagsmunir bæði héraðs og al-
þjóðar. Einsýn virkjunarsjónar-
mið jafngilda því skammsýni.
Bent hefur verið á það að maður-
inn þarf á öllum sviðum að sýna
aðgát í samskiptum sínum við
umhverfi sitt, náttúruna, svo að
hann spilli því ekki, sjálfum sér
og öllu lífi til tjóns.
Við nýtingu einna landkosta
verður að gæta þess að öðrum
enn dýrmætari sé ekki spillt.
Erfitt deilumál hefur risið vegna
þess að einhliða sjónarmið voru
viðhöfð við undirbúning og hönn-
un virkjunar, sem fyrirhuguð er
í Laxá. Það var of seint kynnt af
hendi virkjunaraðilans, að hér
var um samhangandi virkjunar-
áætlun að ræða, þar sem hver
áfangi batt annan frá byrjun. Ef
frá upphafi hefði verið gætt
fleiri sjónarmiða og leitað sam-
starfs við aðila sem bera önnur
sjónarmið fyrir brjósti, náttúru-
verndarmenn og eigendur lands-
ins og landréttinda, hefði mátt
finna farsælli lausnir, sem allir
gætu unað við. Nú er málið kom-
ið í eindaga, vegna þess að þörfin
fyrir raforku er brýn, og verður
því til bráðabirgða að sættast á
takmarkaða virkjun, sem ekki
vinnur tjón á landkostum, aðal-
lega líffræðilegt. Síðan ættu allir
velunnarar landshlutans að sam-
einast um stærri hluti og stefna
að þeim stórvirkjunum sem hag-
kvæmastar og affarasælastar má
gera þar, og að þeirri uppbygg-
ingu, sem þeim má fylgja.
Fyrir landsmenn alla ætti þetta
mál að verða víti til varnaðar. Að
slíkum forrannsóknum, sem að
framan er lýst, verður að vinna
með öðrum hætti en hingað til
hefur viðgengizt. Stórfelld verð-
mæti eru þar í húfi, bæði í ork-
unni og náttúrufari og landkost-
um byggðanna, sem hinar fyrir-
huguðu virkjanir kunna að
snerta. Engu skal spáð um afleið-
ingar hinna stórfelldu fyrirhug-
uðu vatnaflutninga, en það fast-
lega dregið í efa að höfundar
hugmyndanna hafi gert sér grein
fyrir því hverjar þær kynnu að
verða. Aðeins skal varpað fram
tveimur spurningum: Hver verða
áhrif svo stórfelldra vatnaflutn-
inga á grunnvatn, vatnsból, ár og
vötn héraðanna, sem vatnið er
tekið frá eða veitt til? Þau verða
ábyggilega einhver, en hver? í
öðru lagi, hvaða áhrif kann það
að hafa á flóa og firði, og lífið
í þeim, ef jökulvötnin, sem sum
eru talin bera til sjávar yfir tutt-
ugu þúsund smálestir af aur á
sólarhring, hverfa á braut? Ég
hef engan fundið enn sem treyst-
ir sér til að gefa svar við þessu.
Það ber vissulega að harma að
í þeim fjárbeiðnum til virkjunar-
rannsókna, sem studdar eru ná-
kvæmum áætlunum, sé ekki ætl-
aður einn eyrir til að leita svara
við þessum eða ótal öðrum spurn-
ingum, sem hljóta að koma fram.
Þarna er vissulega verið að bjóða
vandræðum heim; það hljóta
að verða stórfelldir árekstrar
framundan, ef þessi vinnubrögð
verða viðhöfð framvegis. Við ætt-
um að geta byggt á reynslu og
fordæmi annarra þjóða í þessu
efni. Nú þegar ætti að skipa sam-
starfsnefnd virkjunaraðila og
náttúruverndarmanna og fulltrúa
annarra hagsmunaaðila, svo sem
landeigenda. Sú nefnd fengi í
fyrsta lagi sama hlutverk og
norska nefndin, sem að framan
er getið, að gera tillögur um það
hvaða vatnsföll og vatnasvæði ber
að friða og varðveita, og í öðru
lagi að fylgjast með undirbúningi
að virkjunum á öllum stigum.
Virkjanir eru auðvitað aðeins
ein tegund mannlegra athafna,
sem þurfa að fara fram með
fullri aðgát.
Það er ótal margt fleira, sem
varast þarf, svo sem mengun
margskonar, t. d. af völdum olíu
o. fl. En við eigum enn svo ó-
snortið land, miðað við aðrar
þjóðir, að við eigum að geta afl-
að okkur nægrar þekkingar og
kynnzt nægum vítum þeirra, til
að kunna að varast það, sem var-
ast þarf — við höfum svo margra
kosta völ — svo mikið landrými
og mikla landkosti og búum það
vel, að við höfum í fáum orðum
sagt enga afsökun fyrir því að
spilla náttúru landsins.
Jónas Jónsson.
Fyrir allmörgum árum gaf er-
lendur rithöfundur út bók um ís-
land, sem hann kallaði þar land
andstæðnanna. Naumast verður
því móti mælt að hann hafi þar
komizt vel að orð;. Land vort er
fullt andstæðna, og þjóðin dregur
dám af náttúru þess. Vér erum
ósamþykkir um margt, oft hina
sjálfsögðustu hluti, og í deilum
vorum eigum vér löngum erfitt
með að setja oss inn í hugsunar-
hátt andstæðingsins og jafnvel
skapa oss stundum forsendur
fyrir því, sem vér viljum and-
mæla eða hrekja. Þetta er mann-
leg náttúra, þótt hún komi sér
stundum illa og geti oft valdið
tjóni.
Sumarið i fyrra var sumar and-
stæðnanna. Þar skipti í tvö ólík
horn um viðmót þess við lands-
menn eftir því hvar þeir voru bú-
settir. Við oss hér nyrðra brosti
sólin og vér nutum einstakrar
veðurblíðu, en um suður- og vest-
urhluta landsins var sífelldur
rosi og regn, svo að til stórvand-
ræða horfði, svo að ekki sé dýpra
tekið í árinni. En á sama tíma og
bændurnir syðra börðust vonlít-
illi baráttu við ótíðina og horfðu
á heyfeng sinn ónýtast eða urðu
að gefast upp við að losa stráin
af jörðinn', skáru nokkrir stéttar-
bræður þeirra hér norður í landi
upp herör til að tálma fram-
kvæmdum við virkjun Laxár.
Var fjölmiðlunartækjum landsins
beitt í þeim áróðri, bæði sjón-
varpi og blöðum. Það er eðlilegt
að sjónarmið manna séu ólík, en
samt hefur mig furðað á málflutn-
ingi margra, sem hafa kvatt sér
hljóðs, þar sem í þeim hópi eru
víðsýnir menn, greindir og góð-
viljaðir, en virðast þó hafa van-
rækt að kynna sér ýmis grund-
vallaratriði hinna fyrirhuguðu
framkvæmda.
Ekki verður um það deilt að
ein helzta auðlind landsins er
vatnsorkan, og framtíð þjóðarinn-
ar hvílir að verulegu leyti á, að
oss takist að beizla þessa orku á
sem hagkvæmastan og ódýrastan
hátt. Margt er rætt um þá þróun,
hversu fólkið flyzt til Faxaflóa-
svæðisins, og bera menn ugg í
brjósti gegn henni og vilja hefja
aðgerðir til jafnvægis í byggð
landsins. Stærsta þéttbýli utan
Reykjavíkur er við Eyjafjörð; þá
er og verulegt þéttbýli á Húsa-
vík, vísir þess að myndast við
Mývatn, og ef síldin skyldi hverfa
á fyrri slóðir, þá má vænta mik-
ils vaxtar á Raufarhöfn og Þórs-
55