Samvinnan - 01.08.1972, Blaðsíða 22

„íslenzka réttarfarskerfið“ kallar Þorvaldur Ari þessa mynd sína, sem
gerð er úr sigarettupökkum, eggjaskurn o. fl.
enginn geti þjónað tveimur
herrum, en fangelsisprestinum
er ætlað að þjóna þremur. Sem
fulltrúa i dómsmálaráðuneyt-
inu er honum skipað að eiga
sæti i „léttadrengjaráðinu“ og
afgreiða losanir og náðanir.
Þar verður hann iðulega að
taka ákvarðanir gegn umbjóð-
endum sínum, föngunum, að
embættisskyldu. Svo er hann
bundinn þagnarskyldu við
fangana um rökstuðning fyrir
afgreiðslu mála í „létta-
drengjaráðinu". Þetta gerir
hann tortryggilegan í augum
fanga, og þeir missa traust á
honum sem sönnum presti. Ef
hann fengi að vera málflytj-
andi fanga fyrir náðunarvald-
inu, þá horfði málið öðruvísi
við. Aftur á móti hefur valizt í
þetta starf prestur sem er
föngum mjög velviljaður og
hefur áhuga á úrbótum i fang-
elsismálum. Aftur á móti
gremst föngum oft, að prestur-
inn skuli þurfa að koma og
bera þeim skilaboð frá dóms-
málaráðuneytinu, sem síðan
eru svikin af ráðuneytinu.
Mörgum fanganum finnst, að
presturinn eigi að berja í borð-
ið og krefjast þess, að öll loforð
ráðuneytisins við fanga eigi að
standa sem stafur á bók. Ráð-
leysan í þessum málum er svo
mikil í ráðuneytinu, að slíkt
væri sennilega vonlaust, og
væri þá ekki annað fyrir prest-
inn að gera en að segja af sér.
Það er annars sorglega spaugi-
legt, að aðalhlutverk fangels-
isprestsins sé að hafa betrum-
bætandi áhrif á starfsmenn
dómsmálastjórnarinnar og fá
fangana í þau fáu skipti, sem
hann heldur guðsþjónustu yfir
þeim, til að biðja fyrir starfs-
mönnum réttvísinnar, að guð
veiti þeim styrk til að gera
skyldu sína rétt og á réttum
tíma. Vonumst við til að guð
heyri þessar bænir okkar og
prestsins okkar, ef til vill með
því að aðgreina núverandi
dóms- og kirkjumálaráðuneyti
og láta dómsmálaráðuneytinu í
té nýja og hæfa starfsmenn.
Myndu þá núverandi starfs-
menn ve.ða í enn nánara sam-
bandi við kirkjunnar þjóna.
Eins og svín
Hef ég nú vítt og breitt rætt
um ýmislegt utan fangelsisins
sjálfs, sem lamar andlegt þrek
fanga og stuðlar að afmóralí-
seringunni í fangelsum hér á
landi og segja má að geri hana
mögulega, því að ef betur væri
hugsað um málefni fanga utan
fangelsis en gert er, og ef
fangar gætu fengið erindi sín
betur afgreidd utan fangelsis-
ins, þá yrði andlegt þrek þeirra
meira i fangelsinu og fangar
misstu síður lífsviljann; sið-
ferðisviðhorf þeirra yrðu já-
kvæðari, og þar með gæti rétt
þjóðfélagsleg vitund þeirra
aukizt.
Þá er komið að sjálfu fanga-
lífinu, lífinu innan múranna,
aðbúnaði okkar og meðferð.
Fanginn ræður ekki yfir lik-
ama sinum, en hann ræður yf-
ir hugsunum sínum. Hann
verður að beygja sig fyrir vald-
inu, en hann getur staðið fast
á rétti sínum. Okkur föngum
finnst við oft vera meðhöndl-
aðir eins og svín eða önnur
alidýr. Þegar eigandi svinabús
sýnir gestum búrekstur sinn,
þá finnst honum mest um vert,
að ytri búnaður svínanna sé
sem beztur og þau líti sem bezt
út, séu feit og pattaraleg. Eins
er það með fangelsi; það er
mest hugsað um ytri búnaðinn.
Við fangar höfum sæmilegt
húsnæði, oftast sæmilegt fæði
og mjög létta vinnu. Þetta er
allt og sumt. Um andlegu hlið-
ina er ekkert hugsað. Það hef-
ur gleymzt, að maðurinn lifir
ekki af brauði einu saman.
Fanginn er ekki skoðaður sem
maður. Það gleymist að hann
á siðar að losna og verða frjáls.
Þá á hann aftur að verða mað-
ur, en oft getur hann það ekki
eftir fangavistina. Nú er það
reynsla min af samföngum
mínum, að þeir séu allvel gerð-
ir líkamlega og andlega að
upplagi. Þeir hafi verið eða séu
vel fyrir ofan meðallag, eftir
því sem menn eru nú metnir.
Uppeldi og kjör þeirra hafa
verið mjög misjöfn, og hefur
það sett mark sitt á þá. Sér-
staklega virðist mér, að þeir
sem hafa verið svo ógæfusam-
ir að hafa þurft að dvelja á
uppeldisheimilum eins og
Breiðuvík hafi aldrei beðið þess
bætur, og sé það heimili algjör-
lega misheppnað, eftir þeim
fjölda afbrotamanna sem kom-
ið hefur þaðan og hér orðið
síðan að gista. Alls konar
óregla undanfarandi ára hefur
einnig markað sín spor á marg-
an samfangann. Hins vegar er
ég sannfærður um það, að
margur ógæfumaðurinn leikur
sér að því að gera sig flankara-
legri og einfaldari en hann er
i raun og veru, því að á þann
hátt hefur hann sloppið betur
í lifinu við ýmis óþægindi. Sér-
staklega álít ég að þetta sé
leikið við dómara og slika
menn. Af þessum leikaraskap
ógæfumanna við áhrifamenn,
sem þeir ekki treysta eða eru
tortryggnir við, hefur skapazt
það álit, að fjöldi fanga sé það
einfaldur og tornæmur, að
honum sé fátt hagnýtt hægt
að kenna. Þetta álít ég mesta
misskilning, því að ef rétt væri
á fangelsismálum haldið,
mætti gera nýta borgara úr
flestum föngunum, þegar frá
eru taldir þeir sem hafa algjör-
lega afmóralíserast og haldnir
eru sjálfseyðingarhvöt. Þegar
fangi hefur misst lífsviljann,
gengur hann ekki hreint til
verks og fremur sjálfsmorð
með afgerandi aðgerð, heldur
murkar hann hægt og sígandi
22