Samvinnan - 01.08.1972, Blaðsíða 29

er oft á tíðum mjög óhag-
kvæm manni, því að hann vill
ógjarnan láta vita, hvar hann
hefur verið staddur — og þeg-
ar það eru þessi félagasamtök
sem annast að útvega honum
vinnu eða húsnæði, þá verður
því ekki neitað, að maðurinn
er að koma úr fangelsi.
— En kviðir þú fyrir að
losna eða hlakkar þú til?
— Ég kviði fyrir; það er ekki
hægt annað en kvíða fyrir, þvi
að fangelsisvistin tekur það
mikið af manni. Hún tekur af
manni alla daglega byrði, efn-
islegar byrðar. Maður þarf
ekkert að hugsa fyrir henni.
Hins vegar eykur hún aðra
byrði manna. Maður óttast að
losna, að fara út, maður er fuil-
ur af vanmetakennd og fer oft
á tiðum dauðskelkaður út. En
hitt er náttúrlega annað mál,
að maður hlakkar til að hitta
ástvini sína, þó að það sé oft á
tíðum í sjálfu sér sársauka-
blandið.
— En hver hafa verið við-
brögðin, þegar þú hefur kom-
ið í bæinn eftir langan tíma
fyrir austan?
— Já, ég veit eiginlega ekki
hvernig ég get lýst því. Maður
hefur ekki verið með réttu ráði
fyrstu vikuna eða jafnvel mán-
uðina. Maður hefur ekki getað
hugsað í samhengi. Það tekur
mann mjög langan tíma að
samlagast eðlilegu lífi og um-
hverfi. Menn eru almennt mjög
slæmir á taugum eftir fangels-
isvistina og eirðarleysið mjög
sterkt í manni og erfitt að
halda sig við ákveðið svið. Að
sjálfsögðu reyna flestir að
koma sér i vinnu og húsnæði
og annað, og þeir sem hafa
stofnað til heimilis reyna að
taka upp þráðinn þar sem
hann féll niður. En það er
mjög hættulegur tími sem sagt,
þessir fyrstu dagar og þessar
fyrstu vikur, því að maður er
alls ekki í neinu hugarjafn-
vægi.
Viðbrögð fólks
— Hver eru viðbrögð fólks
svona almennt, þegar það
kemst að því t. d., að þú sért
á Litla-Hrauni?
— Nú já, er hann kominn
aftur að þessu! Þau eru mjög
mismunandi; það er mjög mik-
ið umtalað meðal fólks, voða
mikill kjaftagangur, og fólk vill
oft vera illkvittið. Sumt fólk
tekur manni hins vegar vel, en
manni finnst alltaf skína í
gegnum það einhver tor-
tryggni, að maður sé ekki al-
veg tekinn eins og maður vill
vera; kannski er þetta hugar-
burður í mörgum tilfellum, en
við stöndum yfirleitt mjög
höllum fæti, því að við þurfum
að leita eftir vinnu, leita eftir
húsnæði, og við þurfum okkar
hobbí og neyðumst oft til þess
að ljúga til þess að fá inni, til
þess að fá vinnu, því að það
hefur margur maður verið
hvekktur á því að spyrja um
vinnu, og þegar hann segir
sannleikann um síðasta dval-
arstað sinn, vinnustað, þá er
hann sem sagt búinn að missa
sjansinn á vinnu — og ég þekki
þetta sérstaklega í einu tilfelli:
þá réð ég mig á bát sem átti
að fara á línuveiðar og það var
verið að vinna að undirbún-
ingi í sambandi við þann bát,
og ég vann þar dag og nótt í
hálfan mánuð og sem sagt átti
einskis ills von. En á síðasta
degi sá ég til manns á vappi
þarna um borð sem þekkti til
mín. Ég fylltist dálitlum ugg,
og þegar ég rakst á skipstjór-
ann þá segir hann: „Heyrðu,
þú skalt gjöra svo vel að hypja
þig í land. Við kærum okkur
ekkert um neina Litla-Hrauns-
strauma hér.“
— En hvernig er þá sam-
bandið við fjölskylduna og vini
hennar eftir að hafa verið í
refsivist?
— Það er ákaflega breyti-
legt. Ég held að í fæstum til-
fellum náist sama sambandið.
Það gæti verið i einstökum
undantekningum, að þá færi
þessi ógæfa fólk saman, en í
fleiri tilfellum fjarlægist fólk
við þetta. En í sambandi við
vini: nú er maður sem er bú-
inn er að vera inni í 3 til 4
ár; hann hefur átt sinn vina-
hóp sem hann hefur umgeng-
izt — og skyndilega er honum
kippt burt úr þessum hóp og
hann situr í fangelsi. Hann
staðnar að nokkru leyti, hann
hættir að fylgjast með, og af-
leiðingin verður sú, að þegar
hann kemur út og reynir að
hafa uppi á fyrri kunningjum
og vinum, þá er það eins og
Rússi að tala við Kínverja —
hvorugur skilur hins mál.
Þannig á maðurinn ekki leng-
ur samleið með sínum fyrri fé-
lögum eða kunningjafólki —
og þá er eins og eina sálufé-
lagið, eina fólkið sem hann
getur átt samleið með eða skil-
ur hans mál, það séu menn
sem hafa verið með honum í
fangelsi, og þannig verður
þetta einn vítahringur, og
þessir menn vilja gjarna fest-
ast við og eiga mjög erfitt með
að losa sig.
Orsakir afbrota
— Hver heldur þú að sé
he!zta orsökin fyrir afbrotum
manna, t. d. þeirra sem eru á
Litla-Hrauni?
— Orsakirnar eru ákaflega
margar og mismunandi. Mikið
af þeim á upptök í tilfinninga-
lífi manna. Það getur verið
drykkjuskapur, óreiða, menn
missa ef til vill heimili út úr
höndunum, sem sagt þeir hafa
stofnað heimili og eru að
missa það út úr höndum sér.
Ýmiss konar vonbrigði sem
kannski skyndilega kippa íót-
um undan mönnum, og í stað
þess að reyna að klóra i bakk-
ann, missa þeir öll tök á sjálf-
um sér. Það eru sem sagt ýmiss
konar áföll sem maður getur
orðið fyrir, og þegar hann er
veikur fyrir mætti segja að
hann tryllist að vissu marki;
og við vitum öll að fólk hefur
meiri og minni galla, sem ekki
hafa komið í ljós nokkurn tíma
á þeirra lífsferli. En stundum
er það undir kringumstæðum
og tilviljun komið, hvenær á
þetta reynir — og svo má líka
geta þess, að þegar unglingar
lenda í afbrotum er oftast um
að ræða erfiðar heimilisað-
stæður; þeir eiga einhvern
veginn ekki samleið með sínu
fólki, eiga ekki trúnað þess, og
ef til vill vilja þeir vera dá-
lítið „töff“ — og svo þegar þeir
lenda í klónum á lögreglunni
fyrsta sinni, þá hafa þeir sett
töluvert mikið niður í eigin
augum og annarra — og
kannski vilja þeir hefna pess
eða upphefja sjálfa sig aftur
með því að brjóta af sér m jög
fljótlega aftur. Hver orsökin
er, get ég ekki gert mér fylli-
lega grein fyrir, en ég veit í
sambandi við mig, að þegar ég
hef lent í lögreglunni fyrir af-
brot sem ég hef framið, þá
hefur hættulegi tíminn verið
strax á eftir.
— Finnst þér þú hafa fengið
réttlátan dóm?
— Já, ég held að ég geti ekki
kvartað undan þvi, að ég hafi
verið dæmdur of strangt. En
það er eitt og annað í fram-
kvæmd rannsóknarinnar og
framkvæmd dómsins, sem ég
get ekki sætt mig fyllilega við.
Það er dálítið erfitt að horfa
upp á ranglæti, svik og lygar
af hinu opinbera, þegar það
er að framfylgja lögunum —
og þetta veikir mann i trúnni
á heilbrigt þjóðfélag og virð-
ingu fyrir lögum og rétti. Það
má geta þess að menn hafa
verið settir í gæzluvarðhald
hér á Skólavörðustíg 9, og svo
hefur gæzluvarðhaldsúrskurð-
urinn verið útrunninn, og þá
á samkvæmt lögum að sleppa
mönnum á augnablikinu. En
þetta hefur ekki alltaf verið
svona, ef viðkomandi fulltrúi
dómara hringir kannski niður
eftir og segir: „Vilduð þér gjöra
svo vel að geyma manninn
þangað til ég kem; ég kem með
Einn minni klefanna í gömlu byggingunni á Litla-Hrauni.
29