Samvinnan - 01.08.1972, Blaðsíða 33

Samtal við
gæzlufanga
husinu í Reykjavík. Ég hef
mikið lært á ekki lengri
tíma, sem ekki verður af bók-
um numið, og daglega öðlast
maður nýja reynslu, því að
fangelsið er lítill heimur útaf
fyrir sig. Þar ríkja beiskja og
kali; þar fæðast nýjar vonir
og þrár, sem kannski rætast,
kannski ekki.
Samstarfsmenn minir eru
góðir drengir; sumir þeirra
hafa oft lagt á sig persónu-
lega til að hjálpa einstaka
föngum á margan hátt; stund-
um fengið þá lausa til reynslu
og útvegað þeim atvinnu, en
því miður hafa þeir flestir
brugðizt, oft vegna þess að
þjóðfélagið brást þeim, þegar
þeir komu aftur út í lífið. Yfir-
leitt er góður heimilisbragur á
Litla-Hrauni, þó oft kastist í
kekki. Sambandið milli fang-
anna og fangavarðanna er yf-
irleitt mjög þægilegt; í mörg-
um tilfellum skapast góð vin-
átta þeirra í milli, þrátt fyrir
það að hinir síðarnefndu séu
einatt nokkurskonar friholt
milli fanganna og yfirvald-
anna. Margt mætti betur fara,
bæði í starfi okkar og stjórn
fangelsisins, en engin mann-
anna verk eru fullkomin, en
góður vilji gæti miklu góðu
til vegar komið.
Ég átti aðeins að skrifa um
starf fangavarðarins og mun
því ekki setja fram skoðanir
minar á fangelsismálum yfir-
leitt, enda ekki hægt í stuttri
grein. Mundi ég þó ekki luma
á þeim, ef eftir væri leitað. Mig
langar aðeins að lokum til að
benda á nokkur atriði, sem ég
held að gætu komið að gagni.
Væri ekki til bóta, að yfir-
menn þessara mála leituðu á-
lits hjá starfsmönnum stofn-
unarinnar og jafnvel fulltrúum
úr hópi fanga, áður en ákvarð-
anir eru teknar, sem varða
fangana, stofnunina og dag-
legan rekstur hennar? Er ekki
reynslan ólygnust og of dýr-
mæt til að láta hana ónotaða?
Væri ekki hægt að koma upp
spjaldskrám þar sem hver
fangi ætti sitt spjald, sem væri
fært daglega um hegðun fang-
ans og fleira honum viðkom-
andi, sem yrði svo haft til hlið-
sjónar í sambandi við til dæm-
is losanir? Mér hefur einnig
dottið í hug að samstarfsnefnd,
sem væri skipuð fangaverði,
fanga, forstjóra og fulltrúa úr
hælisnefnd og kæmi reglulega
saman, gæti komið í veg fyrir
marga árekstra, jafnað ýmsan
ágreining, og það sem ég tel
mest virði, aukið skilning aðila
og gagnkvæmt traust.
Sigurjón Bjarnason.
— Viltu segja okkur hvort þú
ert hér í gæzluvarðhaldi eða
afplánun?
— Ég er í gæzluvarðhaldi.
— Ertu búinn að sitja inni
lengi?
— Sex daga.
— Hefur þú verið hér oft áð-
ur?
— Ég hef verið hér samtals
um það bil þrjú ár.
— Hér á Skólavörðustíg 9?
— Já, hér á Skólavörðustígn-
um.
— En á Litla-Hrauni?
— Á Litla-Hrauni sjálfu hef
ég verið tæp tvö ár.
— Hvernig stendur á því að
þú hefur verið svona lengi hér
á Skólavörðustíg 9, þrjú ár, en
bara tvö ár á Litla-Hrauni?
— Það kemur til af því að
dómsvaldið er svona seint i
svifum; það hefur verið svo
seint að vinna að þeim málum
sem ég hef verið blandaður í.
Ég til að mynda sat hér inni
einu sinni í 8 mánuði, áður en
skýrslugerð var lokið í málinu.
— Varstu þá i gæzluvarð-
haldi í 8 mánuði?
— Ekki í gæzluvarðhaldi. Þá
var ég í úttekt, en menn sem
eru hér á Skólavörðustíg 9, það
má náttúrlega segja að þeir
séu allir í gæzluvarðhaldi. Hér
fá menn aldrei að hlusta á út-
varp, en þeir fá að vísu dag-
blöð, og eina sambandið sem
þeir hafa við menn það er
heimsóknartími hér á laugar-
dögum á milli kl. 4 og 5. Þá eru
að vísu margir sem fá heim-
sókn, en aðrir aldrei.
— Hvernig fer sú heimsókn
fram?
— Hún fer fram þannig, að
hér frammi á skrifstofunni eru
bekkir; þangað koma aðstand-
endur fanganna; síðan er náð
í fangana inn i klefana til
þeirra og þeir leiddir fram á
skrifstofu og fá að sitja þar við
hlið aðstandenda sinna, og yfir
þeim situr fangavörður og
hlustar á og fylgist með öllu
því sem þar fer fram.
— Og eru þá margir fangar í
einu frammi?
— Það eru að jafnaði það
margir frammi, að allir hafi
sæti.
— Og gildir það jafnt fyrir
þá sem eru í gæzlu og þá sem
e:u i úttekt?
— Þeir sem eru í gæzlu fá
ekki heimsókn.
Einangrun
— Við hverja fáið þið þá að
tala?
— Undir sumum kringum-
stæðum enga, ekki einu sinni
réttargæzlumanninn. Um leið
og við erum úrskurðaðir í
gæzluvarðhald, þá fáum við
leyfi til þess að velja okkur
réttargæzlumann, en við hann
fáum við ekki að tala fyrr en
eftir ákveðið tímabil, og það
tímabil getur skipt vikum,
stundum jafnvel strax, en sem
sagt reglurnar þekkir maður
ekki nákvæmlega; þær virðast
fara eftir þeim manni sem
meðhöndlar mál hvers ein-
staklings.
— Hvað er réttargæzlumað-
ur, og hvað gerir hann?
— Réttargæzlumaður, það er
lögfræðingur sem við fáum að
velja okkur; hann fylgist með
rannsókn málsins, með því að
ekki séu brotin á okkur lög í
rannsókninni. Sumir eru
heppnir með réttargæzlumenn;
þeir vinna vel að okkar málum
og gera fyrir okkur það sem
þeir geta. Aðrir virðast gera
öfugt og vilja sem minnst fyrir
okkur gera og jafnvel ekki gefa
sér tíma til þess að tala við
okkur, þó að þeir megi það.
— Hvernig líður dagurinn
hjá þér hér í gæzlu?
— Hann líður þannig, að um
átta-leytið á morgnana fáum
við sterkt kaffi; þá get ég feng-
ið að fara fram í 4 til 5 mínút-
ur til þess að þvo mér; síðan
er ég lokaður inni í klefanum
aftur. Kl. 12 á hádegi er mér
færður matur, hann síðan tek-
inn frá mér kl. 1. Kl. 3 fæ ég
kaffi og kl. 6.30 fæ ég mat; kl.
8 get ég fengið að fara fram
aftur í 4 til 5 mínútur til þess
að þvo mér, og þá um leið fæ
ég kaffi í könnu og eitthvað
með því; og síðan ekki söguna
meir fyrr en ég vakna kl. 8
aftur næsta morgun.
— Hvenær færð þú dagblöð?
— Ég fæ ald ei dagblöð.
— Ekkert til að lesa?
— Jú ég get fengið að lesa
skáldsögur og sígild rit og ým-
islegt þess eðlis, en engin dag-
blöð.
— Getur þú valið þetta les-
efni sjálfur eða er þér skaffað
það?
— Mér er ekki skaffað það,
en ég get valið það eftir því, að
hve miklu leyti það er til, en
það hefur bara oft viljað
brenna við, að það sé mjög
takmarkað efni sem um er að
ræða; og með menn eins og
mig, sem hafa verið hér þetta
lengi, þá er í raun og veru ekki
úr neinu að velja.
— Þú ert þá búinn að lesa
það sem til er?
— Ég er búinn að lesa það
sem til er, já; en þó hefur þetta
staðið til bóta núna undanfar-
ið, af því að það hafa verið
sendir hingað bókakassar frá
Borgarbókasafninu; það hefur
orðið til þess að við höfum
komizt yfir lesefni sem annars
hefði verið ómögulegt.
— Fáið þið að fara út undir
bert loft, þegar þið eruð svona
inni allan daginn?
— Aldrei.
— Er ekki aðstaða til þess
hér?
— Jú, það er aðstaða til þess
hér, og ég veit til þess að menn
hafi fengið að fara út undir
bert loft, sérstaklega þeir sem
þuifa að dvelja hér langtímum
saman, en á þeim tíma sem ég
hef verið hér hef ég aldrei
fengið að fara út undir bert
loft.
— Talar þú þá ekki við neinn
allan daginn, nema gæzlu-
mennina og rannsóknarlög-
regluna?
— Nei.
— Hvað koma rannsóknar-
lögreglumenn oft?
— Það er mjög mismunandi;
þeir komu til mín í morgun í
fyrsta skipti á þeim 6 dögum
sem ég er búinn að vera hérna
inni; ég hef líka setið hér inni
í gæzluvarðhaldi í 56 daga, og
þá var ekki talað við mig eitt
einasta orð fyrr en eftir 56 daga.
— Hvað skeði þá?
— Þá var tekin fyrir frum-
skýrsla í málinu.
— Og eftir þessa 56 daga,
fórstu þá í afplánun?
— Nei, ég var í raun og veru
í afplánun, en einangraður
bara til að byrja með.
— Þá hefur afplánunin verið
notuð sem gæzluvarðhald?
— Já, sem einangruð afplán-
un.
Lyf og læknar
— Hvernig líður manni eftir
svona langa einangrun?
— Manni líður sjálfsagt mis-
munandi.
— Getur þú sofið á nóttinni?
— Já, ég hef yfirleitt átt gott
með svefn. Ég veit aftur um
aðra sem eiga slæmt með
33