Samvinnan - 01.08.1972, Blaðsíða 41

Gróa Jakobsdóttir:
Um tómstundastörf
fanga
Það kann að vera að ýmsum
finnist lítið til koma, að ó-
menntuð alþýðukona kveðji
sér hljóðs til að vekja til um-
hugsunar um fangelsismál. Má
vera að þessi hugleiðing sé
sprottin af því, að ég bý í
næsta nágrenni Litla-Hrauns
og hef gert nærri frá stofnun
þess, og eru mér þessi mál því
nokkuð kunn.
Fyrsta hreyfing, sem kom á
þessi mál, varð þegar fyrrver-
andi skólastjóri Samvinnu-
skólans í Reykjavík, Jónas
Jónsson, komst í ráðherrastól.
Úr þeim stól sá hann að vísu
ekkert nýtt, en eygði úriæði til
að koma hugsjónum sínum i
framkvæmd. Hann vissi að
okkur vantaði alþýðuskóla sem
víðast um landið, svo að allir
sem vildu gætu notið fræðslu
og þá líka þeir efnalitlu sem
áður mændu löngunaraugum á
eftir þeim, sem efnin höfðu, út
á menntabrautina. Þessi mikli
menningarfrömuður lét ekki
sitja við orðin tóm, heldur
réðst í að reisa skóla og byggja
upp fræðslukerfið, og að því
búum við enn í dag.
Honum var ljóst hvílikt
vandamál fangelsismálin voru
og réðst stiax í framkvæmdir,
tók í notkun ófullgert stórhýsi
á Litla-Hrauni, sem reyndar
átti að verða sjúkrahús og elli-
heimili fyiir Suðurland, byggt
upp af samskotafé þorpsbúa og
annarra, en stöðvaðist vegna
fjárskorts og lá því undir
skemmdum. Þar strönduðu
Sunnlendingar í sjúkrahúsmál-
um sínum, en hafa að vísu lát-
ið teikna sjúkrahús, sem von-
andi rís af grunni. Jónas Jóns-
son fékk lítið þakklæti fyrir að
taka þetta hús á Litla-Hrauni
í notkun og gera að fangelsi,
en þetta reyndust þó þau
bjargráð sem við höfum búið
að síðan. Jónas byrjaði á byrj-
uninni, sendi til Norðurlanda
kennaramenntaðan mann í því
skyni að kynna sér fangavarð-
arstörf við önnur fangelsi.
Hann valdi Sigurð Heiðdal
kennara, og var það engin til-
viljun. Jónas vissi að starfið
krafðist hæfileika í uppeldi og
þjálfunar i að umgangast aðra
með þolinmæði og umburðar-
lyndi, en jafnframt agasemi
við þá menn sem villzt höfðu
út af alfaraleiðum lífsins. Sig-
urður Heiðdal reyndist vand-
anum vaxinn. Vistmenn báru
virðingu fyrir honum og þótti
vænt um hann. Ég minnist
hans alltaf þegar ég heyri góðs
manns getið.
Stöðnun
Síðan hefur mikið vatn
runnið til sjávar, en fangamál-
in hafa staðið í stað. Litillega
hefur verið minnzt á það við og
við, að þau væru í ólestri, en
ekkert verið gert, og reyndar
hefur verið fjallað um þau eins
og feimnismál, sem von er, því
þjóðfélagið á sjálft sökina; það
hefur þróað þessi afbrotamál.
Við reynum að skjóta okkur
á bak við þá staðreynd, að eftir
margra alda stöðnun í lifnað-
arháttum höfum við ekki vaid-
ið því að verða á stuttum tíma
nýríkt velferðarþjóðfélag. Við
höfum gleymt uppeldismálun-
um, en sú gleymska leiðir ein-
mitt af sér hitt, að þörf er á
auknu fangelsisrými. Dansinn
i kringum gullkálfinn hefur
verið í algleymingi, allir kepp-
ast við að hrifsa til sín sem
mestan gróða á sem skemmst-
um tima. Heimilin eru orðin
eins og hallir með dýrum hús-
gögnum, en þau standa að
mestu auð, því mamman er úti
að vinna fyrir meiri munaði og
hengir þá gjarnan lykilinn um
hálsinn á barninu, sem ríslar
sér á götunni eftir ástæðum.
Afinn og amman eru farin á
elliheimilið, þvi hvorki er tími
né rúm fyrir þau. Með því er
barnið svipt því skjóli og ör-
yggi sem um aldaraðir hefur
verið islenzkum börnum bezta
vegarnestið út í lífið. Enginn
má vera að þvi að hlusta á
barnið eða hugga litlu barns-
sálina, sem oft kól til ólífis i
allri hringiðunni, endaði svo
kannski i yfirfullu fangelsi.
Þannig gleymdum við okkar
minnsta bróður, enda er það
löngu gleymt, að nokkur eigi að
gæta bróður síns.
Kirkjur okkar rísa hátt,
turnar þeirra teygja sig til
himins sem betur fer, en þær
eru þvi miður ekki alltaf fullar
af fólkinu sem ætti að koma
þangað til að hlusta á þann
boðskap, að það sem þú gerir
minum minnsta bróður það
gerir þú mér.
Og áfram rann timinn, og
viti menn, allt í einu datt
ráðamönnum þjóðarinnar i
hug, að nú yrði eitthvað að
gera í þessum vanda. Þá var
byggt við Litla-Hraun, að vísu
ekki eins reisulegt hús og
gamla húsið sem reist var á
krepputímum fyrir samskota-
fé almennings. Þvi miður er
Jónas Jónsson frá Hriflu.
þessi litla álma, sem reist var
þarna, alls ófullnægjandi, lik-
ari litlu sjúkraskýli en fangelsi,
en við skulum vona að þetta sé
aðeins gert til bráðabirgða,
meðan okkar góðu ráðamenn
eru að leysa þennan mikla
vanda.
Reyndar finnst mér þessi
mál ákaflega auðleysanleg.
Hvers vegna ekki að byrja þar
sem Jónas Jónsson byrjaði
forðum: gera Litla-Hraun aft-
ur að vinnuheimili? Byggja lít-
ið en mannhelt fangelsi fyrir
þá, sem hættulegastir eru þjóð-
félaginu. Kvennafangelsi eru
því miður líka að verða nauð-
synleg, og þá lika sem vinnu-
heimili eins og Litla-Hraun
ætti að vera.
Tómstundastörfin
Mesta hættan er fólgin í því,
að fólk vinni ekki, hvort held-
ur það er tómstundaiðja eða
annað. Þess vegna hefur mér
alltaf fundizt tómstundaiðju
vanta tilfinnanlega á Litla-
Hrauni, ekki sízt nú þegar
vinna er þar mjög lítil. Litil-
lega hefur verið farið út i það
að hafa þarna tómstundastarf,
og hefur það gefið góða raun,
en það hefur samt skort efni
og annað sem til þarf. Sérstak-
lega kemur þetta illa niður á
þeim sem mesta hafa þörfina,
unglingunum sem sendir eru á
Litla-Hraun, en ættu ekki að
vera þar innan um þá sem fyr-
ir eru, heldur á stað sem rek-
inn væri sem skóli og endur-
hæfingarstöð eða eitthvað slíkt.
Að þessir menn megi ekki fá
efni til tómstundaiðju, kemur
ekki til nokkurra mála. Það sjá
allir sem um þessi mál vilja
hugsa. Það er þessum mönn-
um mjög mikil uppreisn að
geta gert eitthvað sjálfir og
gefið ættingjum sinum, verið
veitendur, en ekki alltaf þiggj-
endur. Mér hefur fundizt það
Bókasafnið á Litla-Hrauni býr við þrönaan kost — (sjá bls. 26).
41