Samvinnan - 01.08.1972, Blaðsíða 24

ara sé að vera fangavörður á
Litla-Hrauni en fangi. Oft eru
þeir af fangelsisstjóranum ekki
meðhöndlaðir betur en við
fangarnir, þótt hann geti ekki
lokað þá inni; t. d. var einn
rekinn fyrir að vera of heiðar-
legur. Nauðsyn er á nýrri
regiugerð fyrir fangelsið, og
æskilegt væri að við samningu
hennar væri haft náið sam-
starf við fangaverðina og einn-
ig fanga, áður en hún yrði
staðfest. Þá kæmu allir sjón-
armiðum sínum fram í tíma,
og því yrðu ákvæði hennar
þægilegri í framkvæmd og hún
viðurkennd af báðum aðilum.
Það er ekki aðeins reglugerð
fangelsisins sem vikið er til
hliðar, heldur finnst mér mik-
ill munur i veruleikanum á
skráðum lagaheimildum og
framkvæmd þeirra, bæði hvað
varðar hegningarlög og með-
ferð opinberra mála, mun
meiri en hægt er að gera sér
grein fyrir í fljótu bragði. Um
það þyrfti að skrifa sérgrein.
Þegar löggjöf umboðsmanns
Alþingis hefur verið samþykkt,
sem vænta má fljótlega, hugsa
ég, að skráð refsilöggjöf okkar
sé í fremstu röð, en tryggja
verður að samræmi sé í skráð-
um lögum og framkvæmd
þeirra. Þó vil ég benda á hér,
að brýn nauðsyn er á viðbótar-
greinum varðandi geðrann-
sóknir í sakamálum og um
kostnað í sakamálum. Setja
þarf ákvæði um, að sakar-
kostnaður skuli dæmdur í máli
sakbornings, en ekki úrskurð-
aður með aðfararheimild eftir
á af viðkomandi sakadómara
og ráðuneytisstjóra dómsmála-
ráðuneytis. Hafa sakborningar,
þar á meðal ég, verið beittir
valdníðslu í sakarkostnaði.
Til geðrannsóknanna er mjög
kastað höndum. í geðrann-
sóknargreinina vantar ákvæði
um, að rannsaka skuli sakhæfi
á gjörningsaugnabliki, og svo
vantar reglugerð um fram-
kvæmd rannsóknarinnar eins
og er að minnsta kosti í Dan-
möiku. í dag er farið með geð-
skýrslu eins og veðbókarvott-
o:ð. Þarfnast ekki staðfesting-
ar og er sent i pósti ásamt
kvittuðum reikningi. í alvöru
sagt, þá er hér um stórmál að
ræða, sem ég treysti löggjafar-
valdinu til að bæta úr hið
fyrsta.
Hagkvæmnisdýrkunin
Nú skal vikið að stóru vanda-
máli hér í fangelsinu varðandi
fangelsisstjórann og fanga-
verðina. Komi upp vandamál
hjá fanga, þar sem fangavörð-
ur eða fangaverðir fylgja fang-
anum að máli, sem fangelsis-
stjóri er ekki samþykkur, þá
yfirgefa fangaverðirnir mál-
stað fangans og fylgja fang-
elsisstjóranum og duttlungum
hans. Undantekning frá þessu
er þó með tvo fangaverði, sem
jafnan fylgja sannfæringu
sinni og yfirgefa ekki fangann,
þegar hann þarfnast þeirra
mest. Þetta stafar af einhverj-
um þrælslegum ótta við fang-
elsisstjórann, en er ef til vill
landlægt hér í lágsveitum Fló-
ans. Þetta tel ég tvímælalaust
versta galla við fangaverðina.
Þeim til afsökunar má segja,
að þeir óttist að verða reknir
úr starfi eða á annan hátt
hlunnfarnir í launum, en fyrir
þá flesta er vandfundin jafn-
hagkvæm vinna. Við fanga-
verðina er ekki talað af æðri
yfirvöldum, og dæmi eru þess,
að héðan hafi starfsmönnum
verið vikið og þeir ekki fengið
notið réttar síns frekar en
fangar væru. Sjálfstæði fanga-
varða verður að tryggja betur
en verið hefur, þvi að þetta
hefur mjög slæm áhrif á fanga
og eykur vonleysi þeirra og
veikir trú þeirra á réttlæti.
Reynt er að hafa fangana
sundraða og stuðlað að því, að
þeir fyikist í smáa ósamstæða
hópa. Er það gert með ýmsu
móti. Ekki mun þetta þó gert
eftir hinni gömlu reglu, deildu
og drottnaðu, heldur til að
koma í veg fyrir sameiginlegt
félagslif og til að hægara sé að
ná sér niðri á einstökum föng-
um. Það er markviss stefna hjá
núverandi fangelsisstjóra að
brjóta fanga niður i andlegum
skilningi, og er afmóralísering-
in liður í því, ásamt þvi að ala
á þeim lesti í föngum að sleppa
við þetta og hitt. Upp úr þess-
um jarðvegi kemur svo hin
mikla dýrkun fanga á hag-
kvæmninni, sem ég tel hér
vera verulegan galla. Þessu má
auðveldlega koma fram við
fangana, sem hér eiga að
dvelja stutt. Þeir eru fengnir
til að loka augunum fyrir ýmsu,
sem miður fer, fyrir alls konar
aukahlunnindi. Sama má
segja um þá, sem lengur eiga að
dvelja, þótt öðrum aðferðum
sé beitt. Sem dæmi um, hve
þessi hagkvæmnisdýrkun getur
verið búin að ná sterkum tök-
um á föngum, ætla ég að segja
stutta sögu um einn samfanga
minn. Nokkrum dögum fyrir
jólin siðustu gerði hann tilraun
til að láta nýkomna fanga
vinna hluta af veiki, sem hann
sjálfur átti að vinna. Ég kom
í veg fyrir það. Eftir hádegi
þennan dag biður hann mig að
vélrita utan á jólaumslög sin,
sem ég gerði. Þá segir hann
mér, að fyrir hádegið hafi
hann reiðzt ofsalega við mig.
Ég segi honum, að eftir þvi
hafi ég ekki tekið. Svar hans
var: „Ég frestaði þvi, þar sem
ég þurfti að hafa gott af þér“.
Vissulega er þetta hreinasta
heimspeki, en þetta sýnir
hvernig slægðin er hér ræktuð
upp í föngum, og hvernig þeir
eru fengnir til að loka augum
fyrir skoðunum sínum i ábata-
skyni. Vinveittur fangavörður
ráðlagði mér nokkru eftir að
ég kom hingað, að ef ég vildi
komast vel af hér, þá væri ekki
nema um tvennt að ræða:
„Vera falskur eða þegja“.
Hvorugt hef ég gert, heldur
reynt að fara eftir kjörorði
ráðherranna, þeirra Jóhanns
og Auðar: „Gjör rétt, þol ei
órétt“. Á þann hátt hef ég tal-
ið mig helzt geta varðveitt
minn betri mann og varizt af-
móralíseringunni. Þá hef ég
ekki ánetjazt neinum óheiðar-
legum viðskiptum við fanga-
verði eða samfanga. Fyrir þetta
hef ég liðið mikið og sætt
ranglega innilokunum. Hins
vegar hef ég ævinlega hlýtt
fyrirskipunum fangavarða og
gert það sem mér hefur verið
sagt að vinna. Öll vinnutilhög-
un er með þeim endemum hér,
að föngum blöskrar. Helzta
vinnan nú er að steypa steina,
og er steypan handhrærð. Hér
er allt gert til að afsanna það,
að vinnan göfgi manninn.
Skapar þetta andúð fanga á
vinnu yfirleitt, eftir að þeir
hafa losnað héðan.
Hér þyrfti að kenna iðnnám
og koma upp vísi að iðnskóla.
Þó fangar lykju ekki þvi námi
í úttekt hér, þá gætu þeir það
eftir losun. Iðnmeistari þeirra
gæti þá orðið tilsjónarmaður
þeirra eftir losun og þeir feng-
ið undir hans eftirliti að ljúka
afplánun utan fangelsisveggja
og fengju siðan æruna aftur
með iðnréttindunum. Æskilegt
væri að 3—5 fangar ynnu hér
saman i hópum að einhverri
iðju, sem gæti launað þeim
betur en nú er gert. Það hve
störf fanga eru illa launuð hef-
ur spillandi áhrif.
Ritskoðun og andleg
pynding
Fyrir okkur fanga er fyrir-
komulagi ritskoðunar á bréfum
til okkar og frá mjög ábóta-
vant, og þyrfti að koma til
endurskoðun á því fyrirkomu-
lagi. Af ótta við misnotkun rit-
skoðunarinnar hafa nokkrir,
þar á meðal ég, hætt að skrifa
bréf og beðið hugsanlega til-
skrifendur að skrifa sér ekki.
Fangelsisstjórinn getur neitað
okkur um að senda bréf, en
þarf þá að tilkynna okkur um
það, en það gerir hann ekki.
Vorið 1970 tilkynnti hann mér
t. d., að hann tæki ljósrit af
öllum bréfum til mín og frá.
Þá er mjög erfitt að fá símtöl,
bæði fyrir okkur og þá sem
vilja hringja í okkur. Á simtöl-
in er hlustað að varðstjórum,
og hafa þeir sérstakt tól til
þess. Biðji einhver utan fang-
elsisins um kveðjur til okkar
eða skilaboð, þá fáum við þau
sjaldnast, þótt við fréttum
hugsanlega síðar af þeim frá
sendanda. Okkur þykir gott að
fá kveðjur, og þvi er slæmt
fyrir okkur, þegar þeim er ekki
skilað til okkar. Á nóttum eru
ljós slökkt, og er það óhemju
andlega niðurdrepandi. Sér-
staklega vegna þess, að á dag-
inn er mjög lítið næði í húsinu.
Þá er mjög mikið ráp milli
klefa og mikill hávaði af alls
konar hljóðfærum. Að visu eru
það ekki nema fáir eirðarlaus-
ir fangar, sem valda ónæðinu
Þorvaldur Ari: „Baráttan við réttvisina".