Samvinnan - 01.10.1972, Síða 14

Kristinn Einarsson:
Nokkur orð um fólkog rithöfunda
Erich Fried:
MISSÝNING
1
Sólin
er köld
geislar hennar svartir
og tærandi
éta gat
á nóttina
sem sveipar jarðhnöttinn
Gegnum þetta gat
smýgur hiti
og Ijós írá himninum
Á gatið er litið
sem Ijómandi sól
á sólina
sem mána
Skólar landsins geta nú bráðlega hætt
að ljúga því að sjálfum sér og nemendum
sínum að íslendingar séu bókmennta-
þjóð. Þ. e. a. s. ef umræða sú sem nú
fer fram hér og á öðrum vettvangi fær
einhvern hljómgrunn. Grundvöllur þeirr-
ar sjálfsblekkingar eins og annarra er
andlegur dauði. Byrjunin á andlegu lífs-
marki gæti verið fólgin í því að viður-
kenna fyrir sjálfum sér og öðrum að ís-
lendingar eru fjölmiðluð þjóð, ekki bók-
menntaþjóð.
Hafa rithöfundar misst samband við
fólkið? Eða hefur fólkið misst samband
við höfundana?
Stöðugt eykst markaðurinn á íslandi
fyrir skemmtisögur og reyfara, þessi af-
kvæmi auglýsingaþjóðfélagsins, þarsem
það vinnur sem hæst hefur og spilar á
mesta spennuna. Það eina sem heldur
velli er gamalgróinn epískur stíll Guð-
rúnar frá Lundi, e. k. úrættun íslend-
ingasagnastíls og um leið nýsköpun hans
inn í það stig sveitaþjóðfélagsins, sem nú
er að hverfa. Líklega er skýringarinnar
að nokkru að leita i fyrrnefndri sjálfs-
blekkingu, þarsem bókmenntir hafa jafn-
an verið tengdar breiðri epík í hugum
íslendinga. En ekki ber síður að hafa
það í huga að Guðrún skrifar um og fyrir
fólkið sem fluttist burt, utan af landi og
i borgina.
Viðbrögð höfunda við þessu ástandi
hafa verið með ýmsum hætti. Ein leiðin
er að ýkja á gróteskan hátt afskræmislega
þætti þjóðlífsins í anda auglýsingaþjóð-
félagsins og beita það þannig eigin vopn-
um. (Guðbergur Bergsson). Önnur leið
er að afneita spennumynduninni og
skrifa „leiðinlegar" sögur, andstæður
reyfaranna. Þá er gjarna notaður flækju-
stíll, sögurnar eru sálfræðilegar og jafn-
vel án rökræns þráðar. (Steinar Sigur-
jónsson, Jón frá Pálmholti). Jafnframt
er oft hægt að lesa ýmis tákn um þjóð-
félagið út úr slíkum sögum.
Hver höfundur á sér oft og tíðum mjög
þröngan og kynslóðarbundinn lesenda-
hóp. Forlögin, og einkum þau sem
binda sig við áskriftir, eru á fremur
þröngu sviði hvert um sig. Þau eru bund-
in við ákveðinn lesendahóp sem aftur
heldur uppi ákveðnum höfundi. Ef for-
lög einsog Mál og menning og AB hafa
áhuga á því að gefa út nýja höfunda
þýðir það um leið að þau verða að afla
sér nýrra lesenda.
Og það getur orðið erfitt á næstunni
að afla sér nýrra lesenda, einmitt vegna
þess að sviðið hefur breikkað og við
verðum nú að miða við fjölmiðlun, ekki
þann einstaka þátt fjölmiðlunar sem
felst í bókaútgáfu. Vafasamt er að Helga-
fell, sem vinveittast hefur verið ungum
höfundum, geti til lengdar tekið við nýj-
um og nýjum höfundum og borið tapið
með árlegum svörtum kili frá Halldóri
Laxness. Nýir höfundar skrifa nefnilega
fyrir kynslóð sem er undir áhrifum meiri
og breiðari fjölmiðlunar en þær eldri.
Hvað endurspeglar fjölmiðlun auglýs-
ingaþjóðfélagsins? Hún endurspeglar
ríkjandi þjóðfélagsástand, rikjandi kerfi.
Uppbygging nýkapítalísks velferðar-
þjóðfélags er vel á veg komin á íslandi.
Og nú sjáum við merki þess að dragi
til árekstra milli ungra rithöfunda og
þessarar endurspeglunar í gegnum það
ástand í listum og bókmenntum sem
fjölmiðlunin skapar.
Nú hefur verið rætt um það í vetur að
stofna SÚR •— Samtök úngra rithöfunda.
Þessi samtök verða að vera baráttusam-
tök ef eitthvert vit á að vera í þeim. Bar-
áttusamtök fyrir betra og mannlegra þjóð-
félagi, auknum samskiptum fólks, með þá
breiðu og djúpu listsköpun í huga sem
nær endurómi í fólki og er um leið hættu-
legasta list í heimi . . . fyrir kerfið.
Hins vegar mega þau aldrei verða þæg
hagsmunasamtök sem hugsa um það eitt
að skara eld að köku félaganna og gefa
út þeirra upphöfnu bækur. Bækur sem
aldrei verða annað en upphafnar og
dauðar ef höfundarnir gera sér ekki grein
fyrir umhverfi sínu og hvað er að gerast
í kringum þá.
Hvernig hver höfundur berst, hvort
hann beitir fjölmiðlunina eigin vopnum
eða leitar annarra úrræða, verður hann
að gera upp við sjálfan sig. Á hinu leikur
enginn vafi að sameinað átak gefur bezt-
an árangur. 4
2
Hver sem hinnar skæru
sólar nýtur
veit
að lífið er gott
Náttúran vill ekki dauðann
það er engin ástæða
til örvæntingar
Hið góða hlýtur sigur
af eigin afli
og angistin er heimskuleg
aðeins sjúkdómur
aðeins veikleiki
í okkur
ekkert annað
Erlingur E. Halldórsson þýddi
Friðrik Guðni Þórleifsson:
Á SKÓGINUM
Það rignir á skóginn
og rauðum fákunum
ríðum við enn
til funda á skóginn
Á bak við hlyninn
er brugðið sverðinu
blóði drifnu
sem markar hlyninn
Og gráan mosann
glepur andartak
gullið sem hrynur
í bleikan mosann
Og regnvotum fákunum
ríðum við enn
af rauðum skóginum
af fundi á skóginum
14