Samvinnan - 01.10.1972, Qupperneq 46

Karsten Rönnow:
UM BERNHÖFTSTORFU
Karsten Rönnow er danskur arkitekt,
sem starfað hefur á vegum Þjóðminja-
safns íslarids, m. a. í sambandi við end-
urbyggingu og viðgerð Sívertsenshúss í
Hafnarfirði.
Hann er sérfrœðingur í endurbygg-
ingu gamalla húsa og varðveizlu bygging-
arsogulegra minja og hefur unnið mikið
að þeim málum, m. a. í Grœnlandi og á
Fœreyjum utan Danmerkur, og nýtur
mikils álits sökum reynslu sinnar og þekk-
ingar.
Síðastliðið sumar var hann hér á ferð
með konu sinni til að fylgjast með fram-
kvœmdum á Sívertsenshúsi og gafst þá
tœkifœri til að skoða húsin á Bernhöfts-
torfunni svonefndu í Reykjavík. Hann varð
mjög hrifinn af þeim og fékk mikinn á-
huga á varðveizlu þeirra og þeim umrœð-
um, sem fram fara um þessi hús; einnig
kynnti hann sér tillögur þœr, sem fram
komu í almennri samkeppni á vegum
Arkitektafélags íslands fyrir u. þ. b. ári.
Þegar heim kom samdi hann álitsgerð
þá, sem hér fer á eftir í þýðingu, þar sem
m. a. er fjallað hlutlaust og hófsamlega
um hvert hús fyrir sig, gerð þess og ásig-
komulag. Áhugafólki um varðveizlu Torf-
unnar þykir nokkur fengur að þessari á-
litsgerð, þó lausleg sé, því nokkur óvissa
virðist hafa verið manna á meðal um,
hvort til vœri heil spýta í húsunum eða
ekki.
Með þeirri hröðu bæjarþróun, sem orðið
hefur í Reykjavík, hefur gerzt geysileg
breyting á miðbæjarsvæðinu. Það svæði
sem var öll Reykjavík um aldamót er nú
aðeins lítill hluti af nútíma stórborg.
Hér hefur gerzt hið sama og annars
staðar: Lágu upprunalegu húsin víkja
fyrir nýjum og stærri húsum með at-
vinnuhúsnæði, opinberum skrifstofum,
einkaskíifstofum og stofnunum, í stað
ibúðai húsnæðis.
Á seinni árum hafa menn víða gert
sér ljóst, að bæirnir eru að glata sér-
kennum sinum, sem eru svo nátengd fyrri
byggingarháttum, og því er það ekki
nema eðlilegt, að nú eigi sér stað tölu-
verðar umræður urn húsin við Lækjar-
götu.
Þau eru eina samstæða húsahverfið
sem enn er til frá fyrri hluta 19. aldar,
og ég er sannfærður um að þessi hús
ætti að friðlýsa. Friðlýsingin ætti ekki
aðeins að ná til gamla fangahússins
(Stjórnarráðshússins) og Menntaskólans,
heldur einnig húsanna á rnilli þeirra, að
undantekinni ferðaskrifstofunni (Gimli).
Húsin milli Bankastrætis og Amtmanns-
stígs gera nefnilega samhengi í alla húsa-
röðina, og hin tiltölulega litlu hús eru í
æskilegu hlutfalli við bæði Menntaskól-
ann og Stjórnarráðshúsið. Hverfisheildin
færi alveg forgörðum, ef húsin milli
Bankastrætis og Amtmannsstígs hyrfu.
Og kæmi stór bygging á Be»nhöftstorfuna,
mundi Menntaskólinn, sem nú sómir sér
sem glæsileg bygging, alveg missa reisn
sína.
Á grundvelli þeirrar reynslu, sem ég
hef af daglegu starfi minu við friðun og
varðveizlu menningarsögulegra húsa-
hverfa, fullyrði ég, að öll húsaröðin frá
Stjórnarráðshúsinu til íþöku myndar
geðþekka heild, sem er óumdeilanlega
mikilsverð frá byggingarlegu og bygg-
ingarsögulegu sjónarmiði.
Þá vaknar sú spurning, hvort svo mikið
sé bitastætt í þessum húsum að hægt sé
að gera við þau og varðveita þau.
Niðurstaðan af þeirri athugun, sem ég
gerði, varð sú, að húsin séu í furðu góðu
ásigkomulagi. Þau eru vanræksluleg á að
sjá, með borðum negldum fyrir glugga og
miklu drasli þeim megin sem út í portið
snýr. Við fyrstu sýn kann manni að finn-
ast húsin niðurnídd, en þessi tilfinning
hverfur, þegar inn er komið og maður
skoðar innviðina og byggingargerðina.
Þetta á við öll húsin sem fram snúa,
en bakhúsin við Skólastræti eru yfirleitt í
lélegra ásigkomulagi.
Stóra þverbyggingin við Bakaríið er í
megindráttum í góðu standi, og þar er
aðeins skemmd i því horninu, sem veit
að Skólastræti, af því að þar hefur ekki
verið varið fyrir leka.
Ég skal nú víkja að hverju húsi fyrir
sig:
Bankastræti 2
Húsið er byggt sem timburklætt bind-
ingsverkshús. Það rís á lágum sökkli
Lækjargötumegin, en að aftan er enginn
sökkull sýnilegur. Sennilega er þetta af
því að hækkað hefur kringum húsið með
tímanum. Vegna hækkunarinnar hafa
komið fram nokkrar skemmdir í fót-
stykkjum portmegin.
Við báða gafla hafa seinna verið reist-
ar viðbyggingar, og reykháfarnir við
gaflana eru einnig síðari viðbót.
Að innan er húsið framúrskarandi vel
varðveitt. Mjög fáar breytingar hafa ver-
ið gerðar. Gamli reykháfurinn með opna
eldstæðinu hefur verið rifinn, en aug-
ljóst er, hvar hann hefur verið. Dyr hafa
verið gerðar i gaflinn í sambandi við áð-
urnefndar viðbyggingar.
Upprunalegu hurðirnar og allar loft-
þiljur eru varðveittar. Stiginn upp á loft-
ið og skáparnir á miðganginum eru eins
og í upphafi. Sömuleiðis innréttingin á
loftinu í stórum dráttum.
Innrétting hússins er sérstaklega á-
hugaverð, enda samsvarar hún nákvæm-
lega innréttingu hússins í Hafnarfirði,
Sívertsenshúss.
Það er sennilegt að bæði húsið í Hafn-
arfirði og Bankastræti 2 séu búin til á
timburverkstæði i Kaupmannahöfn, en
þá hlýtur að vera um að ræða sérstaka
islenzka gerð að því er grunnmynd varð-
ar, sem hvorki þekkist í Danmörku né
á Grænlandi.
Litla húsið úr Pósthússtræti, sem nú er
í Árbæ, er í meginatriðum eins innréttað,
og það hús vil ég álíta að sé smíðað heima
á ísiandi.
Þegar gert yrði við húsið, ætti að fjar-
lægja viðbyggingarnar við gaflana, svo
og reykháfana, svo að húsið fái aftur
sína upprunalegu mynd. Hvorki að utan
né innan eru nein vandamál í sambandi
við viðgerð, þar sem við þekkjum mæta-
vel allt, sem lýtur að byggingarmáta og
innréttingu húsa eins og þessa.
Bakaríið
Þetta hús er tveggja hæða timburklætt
bindingsverkshús. Þó er sá þriðjungur
Amtmannsstígur 1 fremst á myndnni og Reykjavíkurhöfn í baksýn. Báðar myndirnar voru
teknar af Sigfúsi Eymundssyni.
• i i 1 11 u 8'
-“-TTTéfc ——.áafe,- i ^ ■'sr"'? .. .... -4 ■ f jéSvSsmk- JL ... ]«j i 1 A ■ * H|| — . M
jg
46