Samvinnan - 01.10.1972, Qupperneq 61

Joö er nauðsynlegt fyrir eðlilegt starf skjaldkirtilsins en það þurfa
fiskneyzluþjóðir yfirleitt ekki að hugsa um þar sem gnótt þess er í
fiski og fiskafurðum.
Vítamin
Vítamín hafa á íslenzku verið nefnd fjörefni (lífefni) eða fjörvi. Þau
eru ýmist vatns- eða fituleysanleg. Þau vantsleysanlegu eru B og C
en fituleysanlegu A, D, E og K.
B-vítamín er eiginlega mörg vítamín, svo skyld (finnast yfirleitt í sömu
fœðutegundum) að þau hafa öll haldið B-vítamín nafninu en eru
númeruð, B 1, B 2 og upp í B 12. Þau finnast í korni og þá út við
hýði komsins, þannig að meira er af B-vítamíni í grófu mjöli en
hvítu. Einnig finnast B-vítamín í kjöti og mjólk. Hörgulsjúkdómur sá
er fylgir skorti á B 1 er berí-berí og er taugasjúkdómur, en skortur á
B 2 veldur húðsjúkdómum.
C-vítamín er annað vatnsleysanlega vitamínið. Það finnst aðaUega í
grænmeti og ávöxtum. C-vítamín er það vítamín sem erfiðast er að
geyma. Það gengur auðveldlega í samband við súrefni loftsins og nýt-
ist þá ekki sem vítamín. Hörgulsjúkdómur samfara skorti á C-vítamíni
er skyrbjúgur, sem löngum hefur þjáð íslenzku þjóðina. Skyrbjúgur er
sjúkdómur í slímhúð og æðaveggjum. Marblettir myndast og blæðing
er úr tannholdi.
A-vítamín er fituleysanlegt vítamín og fylgir þessvegna oft feitmeti,
einkum feitum fiskum. A-vítamín forðabúr líkamans er lifrin og fáum
við því mikið A-vítamín í lýsi og eins allri lifur. Porstig A-vítamíns,
karótin, er víða í grænmeti, t. d. gulrótum. Hörgulsjúkdómur sem fylgir
A-vítamín skorti er fyrst náttblinda en síðan alger blinda ef sjúk-
dómurinn kemst á hátt stig. Fyrirbyggja má auðveldlega A-vitamín
skort með einni skeið af lýsi á dag.
D-vítamín er fituleysanlegt og finnst í svipuðum fæðutegundum og
A-vítamín, þ. e. í feitum fiskum og lifur. D-vitamín myndast einnig
í húðinni fyrir áhrif útfjólublárra geisla sólar. D-vítamínið hefur ásamt
kalki áhrif á beinmyndunina og nýtist ekki nema nægilegt kalk sé
til staðar og öfugt. Hörgulsjúkdómur samfara skorti á D-vítamíni er
beinkröm sem lýsir sér þannig, að öll liðamót verða sver en beinin
sjálf lin og bogna.
E- og K-vítamín eru bæði fituleysanleg og fást því úr svipuðum fæðu-
tegundum og A- og D-vítamín. Þau eru bæði hvergi nærri fullrann-
sökuð. Vitað er að K-vítamín hefur mikil áhrif á blóðstorknunina og
skortur á E-vítamíni veldur fósturláti hjá rottum en nauðsyn þess
fyrir manninn er ekki ljós.
Samband ísl. samvinnufélaga hefur riðið á vaðið með innihaldslýsingu
á kjötiðnaðarvörum sínum, hráefni, næringargildi og hitaeiningum.
G0ÐA
DALAPYLSA
T
NÆRINGARGILDW 100G
Eggjahvituefni 10cf
Fita 25g
Kolvetni 5g
Hitaeiningar i 100g - 285
HRAEFNI Nautakjot
Kindakjot
Svinafita
Kartöflumjöl
Krydd
^SAWBANOISL SAMVINNUf ELAGA
Osta- og smjörsalan hefur einnig lýsingu á ostum sínum, þar kemur
fram næringargildi og dagsþörf; auk þess pökkunardagur og verð-
merking.
GOUDAm
skorpulaus 30+
PÚKKUN |KgVERÐ jpYNGD |VERD
17.10 1 6 9, 0 0, 2 68 45,2 0
MILDUR 2-6 mánaða
NÆRINGARGILDI: Meðaltal fyrir 100g
Próteln 30g Kalclum 0,9g
Fita 17g Hitaeiningar 280
gamall
DAGSÞÖRF
Prótein 45-65g
Kalcium 0,8-1,4g
Eins og innihaldslýsingin á Dala-pylsunni gefur til kynna, þá eru
pylsur fullgild næring engu síður en kjöt. Athuga ber það að pylsur eru
hlutfallslega drjúg matarkaup, úr þeim þarf hvorki að skera bein né fitu.
Reyking á matvælum gegnir tvennskonar hlutverki. Reyking er bragð-
gefandi og reyking eykur geymsluþol.
DALAPYLSA
Dalapylsa er framleidd úr völdu nauta-, svína- og kindakjöti ásamt
mildu kryddi. Pylsan er léttreykt og soðin.
Pylsuna má hita í görninni og borða heita með kartöflum, eða taka
görnina af og skera hana í sneiðar og bregða á pönnu.
Úr Dalapylsu er hægt að gera fjölbreytta rétti. Hér fara á eftir tvær
tillögur.
Dagsþörf
Orkuþörf mannsins er mjög mismunandi og er þar margt sem veldur,
s. s. aldur, kyn og starf. Kyrrsetumaður þarf um 2500 he. á dag en
erfiðisvinnumaður allt að 3-4 þúsund he. eftir starfi. Talið er eðlilegt
að ekki meira en 1 /3 hluti hitaeininganna komi úr fitu en afgangurinn
úr hvítu og kolvetnum.
Fyrir lífsnauðsynlegu næringarefnin er sett lágmark, ef almennt heil-
brigði á að haldast.
Hvítuþörf er mismunandi eftir aldri. Börn og unglingar í örum vexti
þurfa 1,5 g á hvert kíló líkamsþyngdar, þannig að barn, sem vegur
30 kg, þarf lágmark 45 g af hvítu á dag. Fullvaxið fólk þarf aftur 1 g á
hvert kg þyngdar. Enginn skaði er skeður þó neyzla fari fram úr þörf,
því líkaminn brennir auðveldlega hvítunni, sem afgangs verður. Hvíta
er yfirleitt dýr orkugjafi, þessvegna er sjálfsagt að leita á náðir hinna
orkugjafanna til að uppfylla orkuþörfina. Járnþörf er 10-12 mg hjá
körlum en 15-18 mg hjá konum.
Kalkþörf er mest hjá börnum með öra beinamyndun og svo konum
með barn á brjósti eða 1-1,2 g á dag.
Fosfórþörf er talin 0,8-1,3 á dag. — A-vítamín þörfinni má eins og
áður segir fullnægja með einni skeið af lýsi á dag. Bezt er að fá minnst
3000 a. e. (alþjóðaeiningar) á dag.
C-vítamín þörfin er umdeild. Ekki verður vart við einkenni skyrbjúgs
ef neytt er 10 mg á dag en almennt er þörfin talin 30-50 mg. Ameríkanar
fara þó hærra eða í 75-100 mg á dag.
B 1 þörfin er talin 250-400 a. e. en B 2 1,2-2 mg á dag.
D-vítamín þörfin er 400 a. e. á dag; henni má fullnægja á sama hátt og
A-vítamín þörfinni með einni skeið af lýsi. Sjálfsagt er að sjá svo
um, að fæðið gefi 400 a. e. þar sem ekki er hægt að treysta sólarljósinu
hér á norðurhveli jarðar.
Ef við leiðum hugann að þessum þörfum líkamans, er nauðsynlegt fyrir
okkur að vita hvað matvara sú, sem við kaupum, inniheldur og úr
hverju hún er unnin.
Dalapylsa í rjómasósu
3—400 g. Dalapylsa
1—2 laukar
1— 2 msk. smjör
2— 3 msk. tómatsósa
2 dl. rjómi
% tsk. salt
% tsk. pípar
steinselja
Dragið gömina af pylsunni og skerið hana í % cm. þykka strimla. Af-
hýðið og saxið laukinn. Brúnið pylsuna og laukinn á pönnu. Bætið
tómatsósunni í og þynnið með rjómanum. Bragðbætið með salti og
pipar. Sjóðið nokkrar mínútur. Stráið steinselju yfir. Berið fram með
frönskum kartöflum eða soðnum hrísgrjónum.
Dalanleði
4—500 g. Dalapylsa
150 g. ostur
8—10 meðal kartöflur
1—2 laukar
1 tsk. salt
1 dl. mjólk
Dragið görnina af pylsunni. Skerið djúpar skorur í pylsuna með 1 cm.
millibili. Leggið pylsuna á mitt eldfast fat. Skerið hluta af ostinum í
þykkar sneiðar og setjið ostsneið í hverja skoru í pylsunni. Afhýðið
kartöflurnar og skerið þær í örþunnar sneiðar eða rífið þær á rifjárni.
Saxið laukinn. Leggið kartöflumar og laukinn á fatið kringum pylsuna
og stráið salti yfir. Rífið afganginn af ostinum og stráið yfir kartöfl-
urnar og laukinn. Hellið mjólkinni yfir. Bakið við 225° f 30—40 min.
eða þar til kartöflurnar eru meyrar.
61