Andvari - 01.07.1960, Qupperneq 13

andvaiu
BJARNI PÁLSSON OG SAMTÍÐ MANS
107
áherzlu á „að útvelja guðhræddar, sldrar og skikkanlegar kvinnur fyrir yfir-
setukonur" og áminnir clericiet í Hólastipti „að það fyrir Guðs sakir og kristi-
legs kærleika vegna láti ekki undir höfuð leggjast, að þeir alvarlega eptir konungl.
hdst. alra-náðugustu tilskipan afskaffi allar óreglulegar yfirsetutausir (sem ekki
nieigi konur kallast) skuli þær nokkurstaðar teknar vera; en tilsetja aðrar vel-
hæfilegar, eptir því sem hvör sókn við þarf og þeir mögulega geta. Taka líka
öllum vara fyrir óskikkanlegum umræðum slíkra hluta og að þessi bók komist
e> í hendur óguðlegra manna.“ Formálinn ber það með sér, að biskup telur
niikla nauðsyn á þeim leiðbeiningum, er bókin veitir ljósmæðrum, sem ber-
lega kemur fram í því, að hann ræðst í útgáfu hennar, þrátt fyrir þá geigvænlegu
hættu, sem hann eygir í því, að óguðlegir menn kunni að skoða liana sem
klámrit, en honum cr ekki jafn ljós þörfin á hæfum kennara fyrir ljósmæðurnar.
hlm það atriði segir hann einungis: „Nú þótt hér sé ei skóli að kenna soddan
1 þá meiga þeir rnikið gott læra af þessari bók, er vilja leggja sig eftir því og
leita uppfræðingar guðhræddra lærðra manna í því þeir ekki skilja." Hér mun
gæta nokkurs ofmats á þeim guðhræddu lærðu mönnum, er Islendingar áttu
þá völ á.
Af undangenginni lýsingu á heilbrigðismálum þjóðarinnar fyrir stofnun
kindlæknisembættisins sést, að ekki hefur verið vanþörf á, að hún eignaðist
lærða lækna og ljósmæður, en þess gætir ekki að hún hafi vcrið sér þcss með-
vitandi þá, eða álitið að slíkt mundi svara kostnaði.
Sá, sem fyrstur vekur máls á, að fá hingað kunnáttumann í lækningum,
uni 1740, er Jón Þorkelsson í áður umgetnum tillögum sínum, en raunar telur
hann þar nægilegt að eignast grasafræðing og land-kirurgus. Jóni hefur vafa-
laust af dvöl sinni í Kaupmannahöfn verið kunnugt um hið nýstofnaða
Theatrum Anatomico-Chirugicum, en það var stofnað 1736 undir forustu hins
uúkilhæfa generaldirektors Simonar Crugers og sá um alla kennslu kirurga í
Dannrörku. — Ennfremur hefur Jón vitað, að þjónusta kirurga var miklu
ódýrari en hinna lærðu lækna, og eflaust hefur það valdið rniklu um, að hann
hrfur talið kirurga heppilegri fyrir íslendinga og kannske talið þá líka allt að
einu góða lækna og doktorana, sem og ekki mun fjarri lagi.
Næstur serir Niels Horrebow í tillögum til viðreisnar landinu 1751 ráð
p # O O
'Vnr, að á biskupssetrunum verði stofnuð Gymnasia, þar sem stúdentum, er eigi
hafi efni á að sigla, verði kennd guðfræði og læknisfræði, því mjög rnikil nauð-
syn sé á, að fjölga lækningafróðum mönnum. (Þ. Th,, Lfrs. II, 248). Hér er
tekin upp að nokkru hugmynd Jóns Þorkelssonar frá 1733, þar sem hann gerði
'áð fyrir aÓ stofna nokkurs konar prestaskóla í Hítardal.
Síðan heyrist ekkert urn þessi mál fyrr en Eggert og Bjarni cru komnir