Andvari - 01.07.1960, Qupperneq 16

110
JÓN STEFfENSÉN
ANDVAÍll
Griller, som Deres naadige Skrivelse gav mig, om ikke directe, da og dog al
mine Tankers omsvæven anledning at falde paa.“ (Bréfabók Bjarna Pálssonar).
Því miður er nú bréf Hjelmstiemes ekki til, en svo er að sjá, sem hann
bafi í því bent Bjarna á, að Tobias Wirtli landfysikus á Sjálandi hafi látizt 5.
sept. 1760 og embættið væri því laust, en til stæði að skipta því í tvö héruð. Sú
varð að minnsta kosti raunin á, með konungsúrskurði 27. ágúst 1762, og til
þess tíma var enginn landfysikus á Sjálandi eftir Wirtb, en þá komu tveir ný-
bakaðir doktorar í embættin. Manni verður að bugsa: varð það gæla Islands,
að Wirtli lézt ekki svo sem árinu fyrr?
En ekki skal ég lá Bjarna þó honum hafi hrosið hugur við að taka að sér
heilbrigðismál þjóðarinnar. Að vísu hefur honum verið allra manna ljósust
þörfin á slíkum manni bér af ferðum sínum um landið, en þá fór hér yfir einn
versti hungurfellirinn, sem á árunum 1752—1759 fækkaði fólkinu um liðlega
6000, en jafn ljóst hefur Bjarna þá orðið skilnings- og áhugaleysi landsmanna
á heilbrigðismálum og vantrú þeirra á lærðum læknum. I lann hefur séð fyrir
sér í anda vonlausa baráttu einyrkjans við tómlætið, og því miður átti sú sýn
íyrir sér að rætast allt of áþreifanlega.
Eins og þegar er getið gerði Bjarni að undirlagi Buchwalds tillögur um
slupan heilbrigðismála hér, og má telja líklegt, að þær hafi í aðalatriðum verið
samhljóða erindisbréfi landlæknis dags. 19. maí 1760. Það er í 20 greinum og
má flokka inntak þess í fyrirmæli, er lúta að almennum skyldum þeirra, sem
lækna- og lyfsalaréttinda nutu samkvæmt reglugerð urn lækna og lyfsala fra
4. des. 1672, og svo fyrirmæli samkvæmt sömu reglugerð, sem leiða af því, að
Bjarni var eini læknirinn bér á landi og hlaut því að hafa jafnframt á hendi
yfirstjórn heilbrigðismála og annast kennslu. Það má segja, að einu hefði gih
hvort Bjarni eða einhver annar hefði samið erindisbréfið, efnislega gat það vart
orðið á annan veg. Það hlaut að vera bundið af þeirri reglugerð, er gilti um
þessi efni í Danaveldi og öll frávik frá henni befðu eflausc reynzt óframkvæman-
leg þá, eins og bezt verður séð á því, að reglugerðin frá 1672 var að stofni til
í gildi allt til 1914 í Danmörku og surnir kaflar hennar jafnvel til 1934.
Efni erindisbréfsins er í sem skemmstu máli, að landlækni er falið að veita
sjúkurn læknisbjálp og lyf, þeim sem bjargálna eru gegn sanngjarnri þóknun,
en snauðum án endurgjalds, þó skyldi ferðakostnaður þá greiddur af hreppnum
samkvæmt sérstökum taxta. Hann átti að kenna ungum, námfúsum mönnum
helztu greinir læknisfræðinnar og dándiskonum yfirsetukvennafræði og á ferð-
um sínum um landið yfirheyra og fræða ljósmæður. Hann skyldi hafa vakandi
auga með tukthúsinu og spítölunum og vísitera einn þeirra á ári. Ennfremm'
bar honum í landfarsóttum að gefa góð ráð og dreifa þeim um landið, jafnvel