Andvari - 01.07.1960, Síða 83

II. C. BRANNER:
Skáldskapur og veruleiki.
Erindi jlutt i HásJ{óIa íslands 19. nóv. 1959.
Þegar ég nú geri tilraun til að segja
nokkur orð um skáldskap og veruleika,
það er að segja verulcika listarinnar í sam-
bandi við það, sem við að öllum jafnaði
köllum veruleika, sem sé þann fyrirbrigða-
keim, sem hægt er að lýsa og vega og
mæla í einstökum pörtum, þá verð ég að
kyrja á því að viðurkenna, að ég hef ekki
úl að bera neina hlutlæga og örugga þekk-
lngu á viðfangsefni mínu. Ég veit meira
að segja ennþá ntinna nú en ég þóttist
''ita, þegar ég var yngri og óreyndari. Þá
hélt ég að minnsta kosti, að um listræna
starfsemi giltu vissar rökfestar reglur. Það
er ég ekki lengur viss um. Ég held yfir-
leitt ekki, að unnt sé að vita neitt jákvætt
Urn eðli listarinnar, engu frekar en vér
getum vitað neitt algilt um eðli mannsins,
l3egar hinni líffræðilegu þekkingu slepp-
lr- En jafnvel þótt til væri mælikvarði á
llst, aðferð til ákvörðunar á list sem hug-
taki, þá yrði það ekki til neins gagns eða
leiðbeiningar þeim, sem sjálfur stendur
háðum fótum fastur í persónulegum skiln-
lngsmáta listamannsins.
því ekki hér kominn, í Háskóla
til þess að fræða eða kenna yður
lleitt. Og ekki geri ég mér vonir um að
geta skýrt yður frá neinu því, sem þér
vitið ekki áður. En ef mér tekst að vekja
með yður nokkra óró, hrófla við hleypi-
dómunr yðar, fá yður til að efast um viss
'iðurkennd sannindi, eða aðeins eggja
'ður til andmæla og blása þar með lífs-
Ég er
íslands,
anda í viðfangsefnið, þá hef ég ef til vill
ekki til einskis talað.
Ég sagði rétt áðan, að ég héldi ekki, að
unnt væri að vita neitt jákvætt um eðli
listarinnar. En með þeim orðum hef ég
þegar farið út fyrir þau takmörk, sem ég
hef sett sjálfum mér sem skapandi lista-
maður, sem rithöfundur, og það þarf því
að skýra nánar. Að óathuguðu máli þori
ég ekki að neita því, að slík þekking kunni
að vera til. Ég get aðeins sagt það, að á
liðnum árurn hef ég sjálfur fjarlægzt hana
meir og meir, og ekki hef ég heldur orðið
hennar var hjá öðrum í þeirri mynd, sem
hefði skilyrðislaust gildi eða verulega þýð-
ingu fyrir mma eigin starfsemi á vettvangi
listanna. Og ég skal bæta því við, að ég
vonast til að eiga aldrei eftir að mæta
henni, því að ef oss tækist raunverulega
að leita uppi algilt, tæmandi svar við hin-
um mildu ráðgátum lífsins — við spurn-
ingunni um eðli alheimsins, um uppruna
lífsins og tilgang, urn eðli og möguleika
mannsins og þar með listarinnar — þá
hlyti listamönnum að finnast sem þeir
væru fangar í andlegum Niflheimi, þar
sem ekki væri framar þörf fyrir list þeirra
og því engir möguleikar til fyrir neinni
listsköpun. Sem betur fer hendir ekkert
til þess, að slíkt rnuni verða, þrátt fyrir
tröllatrú nútímamannsins á náttúruvísind-
in. 1 hvert skipti sem þau færa út kvíarn-
ar, flytja leyndardómarnir sig einnig um
set. Þeir mæta oss aðeins í nýjum mynd-