Andvari - 01.05.1961, Blaðsíða 12

10
GÍSLI GUÐMUNDSSON
ANDVABI
sem voru að meira eða minna leyti byggðar á þáttum úr meistaraprófsritgerð-
inni: „Um atvinnu- og fjárhagi á íslandi á 14. og 15. öld“ (Vaka) og „Plágan
mikla 1402—1404“ (Skírnir). I sambandi við atvinnusöguna hafði hann snemma
áhuga á söfnun örnefna og samdi sjálfur bók um örnefni í Vestmannaeyjum,
er prentuð var árið 1938. Hann samdi og hið sögulega yfirlit um landeign,
ábúð og leigukjör á Islandi, er birt var með greinargerð ábúðarlagafrumvarps
milliþinganefndar, sem lagt var fyrir Alþingi 1929.
I ritgerð sinni í Vöku, sem fyrr var nefnd, gerði hann með þessum orðum
grein fyrir fræðistarfi því, er hann hafði tekið sér fyrir hendur:
„Höfuðáform sagnaritunar er að lýsa liðnum atburðum sem ljósast og
sannast. En höfuðgildi sögunnar, þeim, sem kynna sér hana, eru rök þau, er
hún leggur fram til varnaðar eða hvata seinni kynslóðum, er þær eiga um að
velja kjör og kosti í sínu lífi, skapa sjálfum sér örlög. Frá þessu sjónanniði er
hagsagan veigamesti þáttur þjóðarsögunnar. Hún er undirstaða þess, að liægt
sé með réttu ráði að færa sér í nyt reynslu kynslóðanna. . . .“
I ritgerð þessari var það einna athyglisverðast, er Þ. J. þar leiddi í ljós um
breytingu þá hina miklu í atvinnulífi Islendinga, sem átti sér stað á öndverðri
14. öld, er nýir markaðir opnuðust fyrir sjávarvöru erlendis og sjávarútvegur
tók að færast í aukana hér á landi. Heimildarannsókn þá, er til þess þurfti að
komast að þessari niðurstöðu, mun höfundur hafa framkvæmt á námsárum sín-
um í háskólanum. Sjálfur kemst hann svo að orði, að hér sé um „tilraun" að
ræða af sinni hálfu, en segir, að ritgerðin beri þó svip af því, að „vera sjálf
frumrannsókn, þar sem slíkar frumrannsóknir eru enn varla gerðar“. Er hér,
sem vænta mátti, hófsamlega til orða tekið.
Engan vafa tel ég á því vera, að Þ. J. hafi verið næst skapi að halda, þegar
að loknu meistaraprófi, áfram rannsóknum sínum á sögu þjóðarinnar — og þá
einkum atvinnu- eða hagsögunni — að verja til þess starfskröftum sínum óskipt-
um og láta ekki hlé á verða. Hefði það og verið mikið lán íslenzkri sagnfræði,
ef svo hefði til tekizt. Llr því varð þó ekki, að hann gæti þá þegar gefið sig
allan að þessum hugðarefnum sínum, og kom annað til. Sumarið 1927 tók
þáverandi skólastjóri Samvinnuskólans, Jónas Jónsson frá Hriflu, sæti í ríkis-
stjórn, og þurfti þá að ráða skólastjóra um sinn í hans stað. Varð það úr, að
Þorkell tók við stjórn skólans þá um haustið og hafði hana á hendi næstu
fjögur árin. Var hann þá einnig ritstjóri tímaritsins Samvinnunnar, ásamt J. J.
Þessi störf hentuðu honum raunar allvel, þar sem hann hafði jafnan verið
áhugasamur um samvinnumál og haft náin kynni af samvinnufélagsskap í ætt-
byggð sinni. Aðalkennslugrein hans var að sjálfsögðu íslenzka. Hann ritaði
allmikið í Samvinnuna á þessum árum m. a. um nokkra fon'ígismenn sam-