Andvari - 01.05.1961, Blaðsíða 53

HANNES PÉTURSSON:
Þýzk áhrif á íslenzkar bókmenntir
„Þýzkar bókmenntir" er vítt hugtak,
sem nær ekki einvörðungu yfir fagrar
bókmenntir, sem svo eru nefndar, heldur
einnig rit um heimspeki, trú, siðfræði,
sálfræði og fleiri greinar. Þá eru þýzkar
bókmenntir ekki bundnar við Þýzkaland
eitt, heldur teljast og til þeirra rit þýzku-
mælandi höfunda, sem fæddir eru utan
marka þess. Margir þeirra eru í hópi
fremstu skálda á þýzka tungu. 1 Prag eru
t. d. fæddir þeir Franz Kafka og Rainer
Maria Rilke, f Austurríki Ifugo von
Hofmannsthal og Stefan Zweig, í Sviss
Conrad Ferdinand Meyer og Gottfried
Keller.
Til þess að afmarka það efni, sem hér
er tekið til meðferðar, verður einkum
fjallað um áhrif þýzkra skálda á íslenzk
skáld. Slíkt nær vitaskuld skammt, eins
og bezt sést á því, að veigamikil áhrif
á nútíma bókmenntir vorar og annarra
vestrænna þjóða eru runnin frá ritum
tveggja þýzkumælandi manna, sem ekki
eru skáld, þeirra Karls Marx og Sig-
mundar Freud. Bréf til Fáru og Alþýðu-
hókin, og þá um leið öll róttæk, sósíalist-
ísk rit vor, væru óhugsanleg án þeirra
kenninga, sem Marx setti fram. Þessir
tveir menn, Marx og Freud, hafa á sinn
hátt mótað hugsun margra skálda og rit-
höfunda engu síður en Fúther gerði á
sinum tíma. Eins og sósíalistískur skáld-
skapur er gegnsýrður af anda Marx og
Engels, eru Passíusálmarnir og Vídalíns-
postilla mótuð af guðfræði Fúthers.
*
Ef skyggnzt er aftur í tímann, sjáum
vér, að bókmenntir vorar hafa orðið fyrir
margháttuðum áhrifum allt frá fyrstu tíð.
Með bókmennta-áhrifum á ég við bók-
menntasöguleg áhrif, þ. e. erlend áhrif,
sem breyta afstöðu vorra eigin skálda til
efnisvals og efnismeðferðar, og hafa oft
í för með sér ný yrkisefni, jafnframt því
sem þau dæma úr leik sum af hinum
eldri yrkisefnum. Ég tek dæmi: Ljóðsög-
ur, sem skáld miðalda ortu í köstulum
Frakklands á 12. öld, náðu eyrum fslend-
inga og voru í þýðingum sagðar og lesnar
mann frarn af manni. Hinir prúðu ridd-
arar og hefðarfrúr sem þar er getið um,
settu síðan svip sinn á sumar persónur
Islendingasagna, sem höfundar vorir á
13. öld segja frá af alkunnri snilld. Hinar
suðrænu bókmenntir, Ijóðsögurnar og
dansarnir, báru með sér hingað norður
ilm og skraut framandi landa og menn-
ingar, ljóðrænu, sem síðan hefur öðrum
þræði átt heima í íslenzkum skáldskap.
Þessi áhrif eru bókmenntasöguleg, þau
komu með nýtt viðhorf til yrkisefna og
nýjan andblæ. Hins vegar tel ég það
ekki til bókmenntasögulegra áhrifa, þegar
eitthvert skáld tekur sér til fyrirmyndar
eitt og eitt erlent kvæði, sögu eða þess-
háttar, án þess skáldið, sem fyrirmyndina
gerði, hafi að öðru leyti nokkur áhrif á
listsköpun hins íslenzka skálds. Vafalaust
mætti finna eitthvað af þýzkum áhrifum
af þessu tæi á skáldskap vorn.
Margir þýzkir höfundar, bæði ljóð-
skáld og skáldsagnahöfundar, hafa verið
þýddir á íslenzku. Þýdd verk úr tilteknu
máli segja þó lítið til eða frá um bók-