Andvari - 01.05.1961, Blaðsíða 24

22
EINAR M. JÓNSSON
ANDVARI
dómkirkjunni fór fram um 1880, og var
þar þá sett altari. Þar voru prestar vígðir
og börn fermd. Og eftir hinn voveiflega
atburð, er frú Guðrún Lárusdóttir og tvær
dætur hennar drukknuðu í Tungufljóti,
hélt séra Sigurbjörn A. Gíslason þar
morgunguðsþjónustu á páskadag um
tveggja ára skeið. Fleira mætti nefna í
sambandi við þetta gamla hús. Því var
ekki til að dreifa, að gamalt, hrörlegt hús
þyrfti af hagkvæmum ástæðum að víkja
fyrir nvjum byggingum. Ekkert var eðli-
legra og sjálfsagðara en að í gömlum
kirkjugarði stæði gamalt hús og því væri
haldið við, sem vel var hægt, því máttar-
viðirnir voru traustir.
Ég get ekki að mér gert i þessu sam-
bandi að minnast fám orðum á hesthúsin
við kirkjuna í Ráttvik. Kirkjan er ein
hin fegursta í St'iþjóð og stendur á yndis-
legum stað á odda, sem gengur út í
Siljuna. Nú aka menn í bifreiðum til
kirkju eða fara gangandi. En hjá kirkj-
unni stendur þyrping af gömlum, hrör-
legum hesthúsum frá þeim tíma, er menn
fóru ríðandi til kirkju eða á hcstvögnum.
Að látn rífa þessi hesthús! Það kæmi eng-
um Svía til hugar. Þetta er merkur forn-
gripur. Þannig hugsa þeir. Ég veitti því
athygli, að þegar Svíar tóku mynd af
kirkjunni, t. d. ferðamenn, gerðu þeir sár
far um að láta hesthúsin sjást fremst á
myndinni, og reis þá kirkjan bak við
umlukt sínum fagra trjálundi. Það fer
mjög vel á þessu, eins og þeir geta
séð, sem eiga bókina „Svíþjóð á vor-
um dögum“ eftir Guðlaug Rósinkranz.
Aðeins hefur sú villa slæðzt þar inn, að
þetta sé Leksandkirkja.
Skammt frá Ráttvikurkirkju er Vas3-
steinninn, þar sem Gústav Vasa hvatti
Dalakarla til dáða 1520. Og á næstu
grösum, í Lltmeland í Mora, hefur lítið,
en veglegt hús verið reist yfir kjallar-
ann, sem á að hafa verið felustaður
hans það sama ár. Sú sögn er þó ekki
komin upp fyrr en í byrjun 18. aldar,
eða tveim öldum síðar, og því vefengd
af ýmsum, því þegar sögusögnum um
Gústav Vasa var safnað um miðja 17.
öld, vissi presturinn í Mora engin deili á
þessum kjallara. Hér er því um að ræða
atburð, sem er sízt ábyggilegri en margt
það í okkar fornu Islendingasögum, sem
vafi leikur á. En okkur ber, engu síður
en Svíunum, að sýna merkum íslenzkum
sögustöðum verðskuldaðan sóma.
Það ber ósjaldan við, að fólk á ferðum
sínum um landið kemur á sögustaði eða
fer fram hjá þeim, án þess að vita um
það fyrr en eftir á, og af skiljanlegum
ástæðum fellur mörgum það miður. I
fjöldamörgum byggðalögum liefur ör-
nefnum verið safnað hin síðustu ár, og
er það þarft verk. En það þarf einnig að
koma upp áletrunum, helzt greyptum í
stein, á sögustöðum eða nálægt þeim veg-
farendum til leiðbeiningar. Það er ekki
nóg að eiga vitneskjuna geymda í bók-
um, með þeim hætti verður hún aldrei
eign alls fjöldans. En stuttorðar áletranir
á söguslóðum geta vakið forvitni og ýtt
undir lestur og nánari kynni bóka. Jafn-
vel ber ekki aðeins að gera óvefengjan-
legum sögustöðum skil á þennan hátt,
heldur einnig þeim stöðum, sem hafa
yfir sér einhvern ljóma ævintýra og sagna.
Með þeim hætti mundi náttúrunni veitt
nýtt líf og nýtt gildi í liuga fjölda veg-
farenda.
Eins og öllum Islendingum er kunn-
ugt, þeim, sem komnir eru til vits og
ára, er sá hluti íslenzkra handrita, sem
dýrmætastur er, nú í vörzlum erlendrar
þjóðar. Ekki er vitað enn um endanleg
afdrif þessara handrita, en óneitanlega
hafa margir Danir stutt íslenzkan mál-
stað af svo miklu drenglyndi, að eftir-
tektarvert er. Og það er trúa mín, að
Danir muni bera gæfu til þess, fyrr en