Andvari - 01.05.1961, Page 90

88
BJÖRN SIGFÚSSON
ANDVARI
Til suðausturs, yfir Sandnes að líta,
opnast fjörðurinn Vefsnir inn að bæn-
um Mósjó, sem lengi var nyrzti járn-
brautarendi Noregs. Þaðan er járnbraut-
arleiðin 90 km til Naumudalsbotna í
Þrændalögum og fylgir stöðugt ánni
Vefsni, sem myndað befur dal sinn og
fjörð á ísöld. f skógarfylgsnum þveránna
í dalnum er hægt að rekast á svo furðu-
lega hluti sem birkikrossviðarverksmiðj-
una í Hattfjallsdal, meira en 70 km frá
næstu höfn. Þar koma af fjallinu ofan
akvegir úr Svíariki, enda kom Þórólfur
þá leiðina í Vefsni, er hann átti félag
við Faravið Lappmerkurkonung og bafði
sótt Finnskattinn.
Mósjór er uppgangsbær, smávaxinn
enn, og 1958 tók þar alúmínbræðsla til
starfa, hefur 250 manna starfslið og sem
stendur 20 þúsund tonna ársafköst alúm-
ins. Mest eru hráefnin innflutt, fram-
leiðsla seld úr landi, en í framtíð segjast
Norðmenn vinna betur úr henni vörur
heima. Trjákvoðuvinnsla Norður-Noregs
er barla lítil enn, miðað við víðlendi
skóga. Þegar barrviðir spretta í stað birk-
isins, fær 21. öldin hráefni til ótal gervi-
efna úr þeim viði. Gervisilkiverksmiðja í
Mósjó breytir nú trjákvoðunni í skart-
vefnað þann, sem Þórólfur lét Þorgils
gjallanda áður sækja til Bretlands í
óheillaför.
Flnigna tekur sjósókn béðan, aðrir
sitja Lófótsmiðum nær. Sjóvanir Sand-
nesingar stunda því mest flutninga með
landi fram, en í heimakaupstaðnum
smáiðnað og þess utan daglaunavinnu,
bvar sem stórvirki skal gera, einkum inni
í Rana. Þessi atvinnulýsing Sandness
gildir um flest bin gömlu kauptún Há-
leygja. Af Dynjarnesi sjá íslenzk augu inn
Ranafjörð í þann botn bans, sem nú er
frægastur, en í sömu andrá suður eyja-
röð, þar sem fortíðina billir við bafsbrún:
öldruðu útgerðarstórbýlin í Alöst, Þjóttu,
Hesjutúnum, Veigu, Torgum, Leku,
Hrafnistu. Aldaskipti, sem urðu í útgerð
á íslandi, gerast og þarna. Þjóð hnappast
inn í Rana, kyndir fornan smiðjueld
Flrafnistumanna þar.
Þunghlaðin flutningaskipin stefna
norðan af djúpleið Vesturáls og Rastar
inn um sund norðan Dynjarness og í
Ranabotn. Þar láta Háleygir gjalla dimm-
ustu nætur og jafnt helgar sem verkdaga
þyngri sleggjur en hrímþursar þeirra
fengju áður lyft, en að vísu knúnar
þursafli fossanna nú. I háum ofnum
bráðnar í raflogum þungfermi aðkomu-
skipanna. Málmgrýti sótt til Kirkjuness
og Narvíkur eða, ef þyrfti, til Jómalans
í Bjarmalandi og Svalbarðakol flutt
norðan um Dumbshaf skortir aldrei hér,
en nrenn þeir, sem járnið lýja að Mó í
Rana, eru svo árrisulir sem járnsmiðnum
forna á Borg þótti hæfa þeim, er krefja
vildi smiðjubelg sinn aura og auðlegðar,
gera sér tangir og tól eins og æsir á Iða-
velli.
Þorpið Mór bcfði ekki færzt svo mikið
í fang af eigin rammleik. Ríkisframtak
hratt af stað fyrir skemmstu binu geysi-
dýra bræðslufyrirtæki og sá fyrir raf-
virkjunum. Styðja þurfti einnig íbúða-
byggingar fyrir verkamenn og fjölskyldur
og fylgja óbilgjarnri áætlun um flestallt
það, sem 6—10 þúsund nýir íbúar þurfa
til að festa þarna rætur. Eftir það munu
vöxtur og menning rétta af sjálfsdáðum
úr áreynslubognu baki sínu. Meira en
2000 verkamenn starfa á vegum verk-
smiðjanna. Framleiðsla stangajárns mun
aukast brátt úr 210 þúsund tonnum á
ári í 300 þúsund tonn og framleiðsla á
járnplötum úr 180 þús. í 270 þús. tonn,
og verður víst eigi skortur járns til skipa-
smíði Norðmanna hér eftir. Stórfengleik
verksmiðjanna mun torvelt að sýna
ókunnugum í skjótri mynd.
Ranaherað og fjörður þess minna um