Andvari - 01.05.1961, Blaðsíða 54

52
IIANNES PÉTURSloN
ANDVARI
menntasöguleg áhrif úr þeirri átt, þau
gefa að vísu oft til kynna, hvaða erlend
skáld vor eigin skáld hafa lesið og metið,
en hvort þau hafa nokkuð af þeim lært,
er önnur saga. Þó fer þetta stundum
saman, eins og Jónas Hallgrímsson er
gott dæmi um. Hér á Islandi ríkir auk
þess nokkur sérstaða í þessum efnum.
Mörg öndvegisrit heimsbókmenntanna
eru enn óþýdd á vora tungu, en ekki er
þar með sagt, að þau hafi með öllu farið
fram hjá íslendingum. A þessu landi hafa
áhugamenn um bókmenntir vanalega
verið læsir á eitt eða fleiri af þeim erlendu
málum, sem oss skipta mestu, og hafa því
kynnzt mörgum af öndvegisritum heims-
bókmenntanna ýmist á frummálinu eða
í erlendum þýðingum. Frægt dæmi er
Staðarhóls-Páll (d. 1598). í bréfi getur
hann bókarinnar II Principe eftir
Macchiavelli, sem dáinn er á sömu öld
og Páll, eða 1527, og var þetta fræga rit
í eigu Páls sjálfs. Þessi bók hefur ekki
enn — mér vitanlega — verið þýdd á
íslenzku. Annað nærtækara dæmi: Eftir
Thomas Mann, helzta skáldsagnahöfund
Þjóðverja á þessari öld, hefur komið út
í bók á íslenzku aðeins ein löng smá-
saga, Tonio Kröger. Þrátt fyrir þetta má
segja, að verk hans séu hér vel kunn
meðal bókmenntamanna og oft um þau
rætt. Hins vegar eigum vér í þýðingum
þýzkan skáldskap, sem mikil áhrif hafði
í heimalandinu á sínum tíma, en haft
hefur hverfandi lítil áhrif á íslenzkar bók-
menntir, er þetta Messíasarkviða Klop-
stocks, sem hann lauk við árið 1773, en
séra Jón Þorláksson á Bægisá þýddi á
seinustu árum sínum (d. 1819). Þótt þýð-
ingar séra Jóns hefðu gildi fyrir Jónas
Hallgrímsson og fleiri skáld vegna máls
og stíls, þá hafa skáldverkin sjálf, bæði
Paradísarmissir, sem séra Jón þýddi
nokkru fyrr, og Messíasarkviða, lítil spor
skilið eftir í Ijóðagerð vorri. Þeir munu
nú fáir, sem lesið hafa Messíasarkviðu
nema lauslega. Samt sem áður var hér
stórbrotin viðleitni gerð til að færa heim
til íslands eitt hið helzta verk þýzkra sam-
tímabókmennta. Ég hef engan heyrt hafa
yfir ljóðlínur úr þessari miklu þýðingu.
Hins vegar má geta þess hér til gamans,
að einhver fallegasta vísa frá hinum svo-
kölluðu myrku öldum í íslandssögunni
er upprunalega þýzk, þýdd af séra Ólafi
Jónssyni á Söndum (d. 1627). Er hún í
kvæði sem heitir: Til skemmtunar við
öldrykkju. Munu margir við hana kann-
ast; hún er þannig:
Eitt sinn fór ég yfir um Rín
á laufblaði einnar lilju,
lítil var ferjan mín.
*
Enda þótt hin mikla þýðing séra Jóns
á Bægisá hefði lítil áhrif á ljóðskyn ís-
lendinga, var þess ekki langt að bíða, að
önnur þýzk kvæði bæru hingað nýjan
Ijóðstíl. Sá sem mestan þátt átti í því
var sjálfur Jónas Hallgrímsson. Hann er
frumkvöðull þess að þýzkar bókmenntir
taka að hafa hér meiri bókmennta-
söguleg áhrif en áður, og óhætt mun
að segja, að 19. öldin sé sá tími í bók-
menntasögu vorri, sem mest er mót-
aður af þýzkum anda, að minnsta kosti
allt þar til raunsæisstefnan kom til skjal-
anna; þá bárust hin nýju áhrif einkum
frá Norðurlöndum, Frakklandi og Rúss-
landi. Með nýrómantíkinni koma fram
einkenni, sem aftur á móti áttu uppruna
sinn í Þýzkalandi og Frakklandi, en segja
má, að nú á síðustu árum séu áhrif enskra
og amerískra bókmennta mest áberandi.
Hin nýju, þýzku bókmenntaáhrif á
fyrri hluta 19. aldar eru einkum til vor
komin fyrir tilstilli Fjölnis. Tel ég því
rétt að staldra nokkuð við hann. Raunar
mætti segja, að rómantíkin bærist hingað
fyrst með Bjarna Thorarensen, en ég