Andvari - 01.05.1961, Blaðsíða 50

48
15JARNI EINARSSON
ANDVARI
Elzti kafli máldagans cr skráður á síð-
ara hluta 12. aldar, en síðan hefur verið
bætt við hann nokkrum sinnum, m. a.
2—3 í tíð Snorra Sturlusonar þar á staðn-
um.
Efni máldagans er prentað m. a. í Is-
lenzku fornbréfasafni (1. b.) og auk þess
var fyrir mörgum árum gefin út nákvæm
stæling af sjálfu skinnblaðinu (litografi,
„steinprentuð mynd“) sem gjörð var í
Kaupmannahöfn árið 1860. Fylgja útgáf-
unni rækilegar skýringar. Löngu seinna
var tekin ljósmynd af máldaganum sem
er birt í Palæografisk Atlas.
í elzta kaflanum sem nemur rúmum
þrettán línum eru talin upp margvísleg
ítök Reykholtskirkju, flest í nærsveitum,
og fyrst (og mest) um ítökin í Grímsá
(auðvitað átt við laxveiðina). Þessi kafli
skal tekinn upp hér orðréttur (stafsetn-
ingu og greinarmerkjum breytt lítið eitt
til að auðvelda lestur):
Til kirkju liggr í Reykjaholti heima-
land með öllum landsnytjum; þar fylgja
kýr tuttugu, griðungr tvevetr, þrír tigir
á ok hundrað (þ. e. 150 ær); þar liggr
til fimm hlutir Grímsár allrar, en þrír
hverfa undan nema þat es (ek) mun nú
telja: þat es hlaupagarðr allr ok þrír hlutir
árinnar fyr norðan Miðberg, en fjórðungr-
inn hverfr frá; þar fylgir ok fjórðungr
Hörgshyljar síðan es séttungr es af tek-
inn, ok ástemma at Rauðavats ósi; þar
fylgja hestar þrír, cngi verri an fjórtán
aurar; þar hverfr ok til sclför í Kjör með
áveiði þeirri es þar fylgir at helfningi ok
afréttr á Hrútafjarðarheiði ok ítök þau es
hann (þ. e. staðurinn) á í Faxadal ok
Geitland með skógi; skógur í Sanddali
niðr frá Sklakkagili (þ. e. Slakka-) umb
skálatófst (þ. e. -tótt), gengr mark fyr
neðan ór steinum þeim es heita Klofn-
ingar -— þeir standa við Sanddalsá — ok
þar upp á fjallsbrún; þar fylgir ok skógr
í Þverárhlíð at viða til sels; torfskurðr í
Steinþórsstaðaland (nú Steindórs-); sálds
sæði niðr fært.
Hér verða aðeins rædd ummæli mál-
dagans um ítök Reykholtskirkju í Grímsá.
Það er fyrst að kirkjan á V& hluta allrar
árinnar (kemur heim við frásögn séra Þór-
halls af hlut Reykholtskirkju í veiðinni
við Laxfoss, sem þá voru einu leifar ítaka
hennar í Grímsá). Síðan eru taldar undan-
tekningar frá þessu ákvæði: 1. Kirkjan
á allan hlaupagarð. Nú er eigi vitað með
vissu hvað hlaupagarður þýðir en hann
hefur verið mannvirki, hlaðinn garður í
ánni, sem með einhverjum hætti hefur
verið notaður til veiða og fyrri hluti orðs-
ins víkur líklega að því að ánni hefur
verið hleypt í annan farveg um stundar
sakir til þess að unnt væri að taka fisk-
inn fyrir neðan á þurru eða í pollum
og hyljum. Danskur fræðimaður, C.
Rosenberg, var hér á ferð sumarið 1874
og ritaði stutta Islandslýsingu, þar sem
hann sagði m. a. frá laxveiði íslendinga.
Meðal algengra aðferða telur hann að
veita ánni úr farvegi sínum einn dag eða
tvo um það bil tvisvar á surnri og taka
síðan laxinn með höndum í þurrum far-
veginum. (Fra Island i Nutiden, Kaupmh.
1877). Svipaða aðferð sá Ebenezer Hen-
derson hafða í Elliðaám við Reykjavík
þegar hann var þar á ferð (1814—15),
sjá Iceland II 179—80, eða þýðingu Snæ-
bjarnar Jónssonar, 343. bls.
2. Kirkjan á 44 hluta árinnar fyrir
norðan Miðberg. Kr. Kálund hefur það
eftir sera Þorhalli (í skýringum við áður
nefnda útgáfu máldagans) að Miðberg
sé klettur í Grímsá, skammt fyrir norðan
Laxfoss (þrír hólmar eru sýndir á þess-
um slóðum á Uppdrætti íslands, en ör-
nefnið er þar ekki; væri gott að fá að
vita hvort fólkið í sveitinni kannast nú
við það).
3. „Þar fylgir ok fjórðungr Hörgshyljar
síðan es séttungr es af tekinn". Þetta ör-