Andvari - 01.05.1961, Blaðsíða 19

ANDVAIU
ÞORKELL JÓHANNESSON HÁSKÓLAREKTOR
17
þess var, eftir að kynni okkar liófust, að hann hafði gott vald á bundnu máli
og átti í fórum sínum eða geymdi í minni sitthvað af því tagi frá fyrri tímum.
Hefi ég fengið það staðfest síðar. Ritgerðir hans ýmsar og surnir kaflar í ævisögu
Tryggva Gunnarssonar bera því vitni, hverjum hæfileikum hann bjó yfir á
sviði skáldskapar, þó að fræðimennskan bæri hærra hlut.
* * *
Er segja skal ævisögu, munu að jafnaði verða tveir meginþættir í þeirri
sögu. I fyrsta lagi störf þess manns, sem sagan er af, og árangur þeirra. I öðru
lagi maðurinn sjálfur og þroskaleið hans.
Mér er það ljóst, að ekki hefir hér að framan tekizt að rita neitt það,
er kalla rnegi ævisögu. Hér er aðeins gerð tilraun í þá átt. Þessa tilraun hefði
ég fremur kosið að gera að lengri tíma liðnurn og tel mig þó raunar vart þess
umkominn að gera hana svo úr garði, sem minningu þess manns hæfir, er
hér á í hlut. Þegar ritstjóri Andvara mæltist til þess við mig, að ég tækist þetta
á hendi og lyki því fvrir tilsettan tíma, vildi ég þó ekki undan því skorast.
Þessi tilraun er nú gerð með það í huga, er að framan greinir. Teknir eru
upp m. a. kaflar úr greinarkomi, er ég ritaði um Þ. J. og birt var á útfarardegi
hans, 5. nóvember sl.
Það, sem einkum mun minna á Þorkel Jóhannesson á komandi tímum,
eru að sjálfsögðu rit hans, þau, er hér hefir verið sagt frá eða getið. Bækur
þær, er hann sarndi eða gaf út, munu verða lesnar og til þeirra vitnað. Bækur
þessar veita þó hvergi nærri fulla vitneskju unr ritstörf hans og viðfangsefni.
Yfirlitið um hinar minni ritgerðir hans, þýðingar og útgáfur bætir þar nokkuð
úr og er birt í því skyni. Ymsu af því hefði verið æskilegt að lýsa nánar og
vekja athygli á, þótt ekki geti af því orðið í þetta sinn. Um sagnfræðilegt gildi
verka hans hefi ég m. a. kosið að vitna til ummæla mér dómbærari manna um
þau efni. Um ritmál hans er ástæða til að ræða sérstaklega. Sagt var um þá
frændur nyrðra fyrrum, og e. t. v. enn um þá suma, að þeir hefðu frá bemsku
tamið sér annað mál en fólk flest, mál Islendingasagna. Þetta þótti mörgum
athyglisvert. Víst er um það, að Þorkell kunni svo vel að tala og rita íslenzka
tungu ómengaða, að vart verður lengra komizt að mínu viti. Fræðimannsstíll
hans þótti sumum í þyngra lagi, en i því efni haslaði hann sér völl á þeim
vettvangi, þar sem orðlistin og rökhyggjan mætast. Hann hafði líka annan stil
á valdi sínu, — stíl skáldsins, — fágaðan, óbundinn ljóðstíl í ætt við Einar,
Stephan og Snorra.
En þó að ævistarf manns hafi verið mikið og óvenjulegt, fer það þó stund-
um svo, að maðurinn sjálfur, sem verkin vann, verður samtíðinni allt eins
ríkur í huga og ekki síður umhugsunarefni, a. m. k. þeim, sem næstir hon-
2