Andvari - 01.01.1987, Blaðsíða 63

ANDVARI
SKAPANDl TRYGGÐ
61
sjálfu risi línunnar. En við höfum ekki efni á að halda slíkri íhaldssemi til
streitu þegar um er að ræða hendingar sem eiga að fara eðlilega í leikrænni
orðræðu.
Stuðlun
Hefur Helga þá lánast að skapa, bæði hvað form og áhrif varðar, jafngildi
hinnar margrómuðu stakhendu Shakespeares? Þessu verður ekki svarað án
þess að veita því eftirtekt að Helgi hefur eins og aðrir íslenskir Shakespeare-
þýðendur gert sér erfitt fyrir að einu leyti. Ef við lítum aftur á aðra línuna í
tilvitnun minni, þá sjáum við að á móti þeirri bragarlausung sem Helgi hefur
leyft sér í kjölfarið á Shakespeare kemur raunar annars konar „íhaldsemi“ á
íslenskt kveðskaparform. Síðustu tvö áhersluatkvæðin eru stuðluð: „saðning
sinni“ (og fylgir raunar höfuðstafur í næstu línu, en það er þó ekki föst regla
hjá Helga).
Stuðlunin er íslensk viðbót við stakhendu Shakespeares og því ekki dæmi
um það formlega jafngildi sem íslenskir þýðendur hans, og þá sérstaklega
Helgi, sækjast eftir. Raunar kynnu þeir, sem vel þekkja til enskrar stakhendu
en síður til íslenskrar kveðskaparhefðar, að halda íslenska þýðendur vera líkt
og að hverfa aftur til hefðar sem hafði tíðkast snemma á Elísabetartímanum;
þá var stakhenda gjarnan farartæki stuðla, en slíku var Shakespeare orðinn
fráhverfur er hann tekur að semja verk sín.22 En hér verðum við að sjálfsögðu
að dæma þýðinguna út frá íslenskri hefð en ekki enskri.
Reglubundin ljóðstafasetning gerir þýðandanum óhægt um vik að endur-
skapa þau áhrif sem Shakespeare nær með stuðlun þá sjaldan hann beitir
henni, svosem til að hnykkja á einhverjum orðum eða ljá þeim ýmist lýrískan
eða kaldhæðinn „gestus“ sem viðtakandi ræður þá í út frá samhenginu. Má
nefna „slysalegt“ orðaval Kládíusar er hann kallar Geirþrúði brúði sína „our
sometime sister“ (1.2.8). Þar sem hin stuðluðu orð kalla á athygli, minnir
Kládíus okkur harkalega á að það er ekki ýkjalangt síðan hann var mágur
konunnar. Dæmi um annars konar stuðlaða íróníu er að finna í þeirri ósk
Gullinstjörnu til handa Hamlet að „Heaven make our presence and our
practices / Pleasant and helpful to him“ (II.2.38-39). Hvorug íslenska þýð-
ingin nær að endurskapa þann innantóma hátíðleika sem þannig er blásinn út
(og báðir þýðendurnir hafa sleppt hinu mjög svo tvíbenta orði ,,practices“).
Þessi vandi er þó fremur léttvægur fyrir þýðinguna í heild.
Hið sama verður líklega ekki sagt um annan auðsæjan þýðingavanda sem
fylgir ljóðstafasetningu: ,,stuðlanauðina“, ef við getum nefnt hana svo. Þessi
íslenska regla er aukalegur áhrifavaldur um orðaval og þrengir kosti þýðand-
ans í þeim efnum. Þó getur orðið enn afdrifaríkara ef ljóðstafir trana sér of