Andvari - 01.01.1942, Page 59

andvari
Sjálfstæðismál fslendinga 1830—1942
55
XV.
Skömmu eftir að gengið var frá kosningu ríkisstjóra og her-
verndarsamningi við Bandaríkin, byrjuðu að ltoma sprungur
i grundvöll þjóðstjórnarinnar. Haustið 1941 sagði ráðuneytið
af sér út af misklíð um dýrtíðarmálin. Stjórnin lifði þó af það
áfall, en leystist sundur vorið 1942. Ólafur Thors myndaði þá
flokksstjórn sjálfstæðismanna um kjördæmamálið, með vel-
vild beggja verkamannaflokkanna. Jafnframt ákvað ráðuneytið
að beita sér fyrir fullkomnum skilnaði íslands og Danmerkur
þá um sumarið og haustið. Þjóðstjórnin hafði haft tilbúið
frumvarp að lýðveldisstjórnarskrá, eftir áður nefnda fjóra
lagamenn, þar sem vald konungs var fært yfir á þingkjörinn
forseta. Ríkisstjórnin fékk nú kosna nefnd úr þinginu til að
endurskoða frumvarp lögfræðinganna og búa það í hendur
sumarþinginu 1942.
Nú höfðu þau missmíði orðið á um meðferð sjálfstæðis-
málsins, í fyrsta sinn.eftir 1918, að hafizt var handa með nýjar
aðgerðir, án þess að hafa fyrir fram tryggt sér samþykki Al-
þingis. Sú breyting, sem gerð var á stjórnarskránni vorið og
sumarið 1942, var andstæð Framsóknarflokknum, en talin til
sérstakra hagsbóta fyrir hina þrjá flokkana. Framsóknarmenn
sögðu, að þeir hefðu ekki verið til kvaddir um málefnatilbún-
ing þennan og stjórnin jafnvel gengið svo langt að tengja hina
fyrirhuguðu lýðveldisstofnun beinlínis við kjördæmabreyt-
ingu þá, sem valdið hafði svo mikilli sundrungu í landinu,
þegar þjóðin mátti sízt við innanlandsdeilum.
XVI.
Á miðju sumri 1942, einmitt þegar ríkisstjórnin hugðist geta
lagt fyrir Alþingi frumvarpið um lýðveldismyndunina, komu
í veginn tvær óvæntar hindranir. Önnur kom frá Bandaríkj-
unum. Sendiboði sjálfs forsetans, Harry Hopkins, var hér á
flugleið frá London til Washington og hitti að máli ríkisstjórn-
ina. Tilkynnti hann forsætisráðherra, að stjórn Bandaríkjanna
iegði mjög mikla áherzlu á, að íslendingar slitu ekki dansk-ís-
lenzka sambandið að svo stöddu, m. a. af því, að vel gæti svo