Fréttablaðið - 12.09.2009, Blaðsíða 22

12. september 2009 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Stefán Jón Hafstein
skrifar um ímynd
Íslands
Þegar nýkjörið þing Malaví kom saman
eftir kosningar í vor sté
í pontu einn af nýjum
þingmönnum landsins.
Okoma-atani þingmað-
ur flutti jómfrúarræðu
sína og fjallaði um framlag Íslands
til að bæta lífskjör fátæks fólks í
héraðinu Mangochi í suðurhluta
landsins. Hann nefndi sérstaklega
barnaskóla sem Íslendingar hafa
byggt. Í héraðinu eru 300 þúsund
börn á grunnskólaaldri, helming-
ur þeirra, eða 150 þúsund börn,
læra ekki í yfirbyggðum skólastof-
um heldur þar sem forsælu er að
finna undir trjám. Kennarar eru
í mesta lagi með færanlega töflu
til að krota á. Börnin sitja á jörðu
og mörg hafa hvorki stílabækur
né blýanta. Þar sem þó eru skóla-
stofur myndu flestir Íslendinga
halda að væru gripahús. Þeir tut-
tugu skólar sem Íslendingar hafa
byggt eða endurgert eru afburða-
skólar að því er lýtur að umgerð og
búnaði. Þingmaðurinn nefndi líka
vatnsbólin sem Íslendingar gera
og sjúkrahúsið við Apaflóa þar
sem nú rís ný fæðingardeild.
Skömmu áður höfðu nemendur
við einn hinna nýju skóla flutt eld-
heitar þakkarræður um Ísland.
Ungar stúlkur komu hver á fætur
annarri og fluttu undirbúnar
ræður um hvað það skipti miklu
máli að fá að ganga í alvöru skóla
og hversu þakklátar þær væru
Íslendingum. Aðrir krakkar döns-
uðu og sungu og kennarar með,
barðar voru bumbur og á meðan
sátu héraðshöfðingjar, foreldrar,
prestar og biskupar, háembættis-
menn og nokkrir fulltrúar
Íslands og fylgdust með.
Svo var gengið stofu úr
stofu og dáðst að nýjum
húsgögnum, skólabekkjum
og borðum. Sunnudagsút-
gáfa The Malawi Times
birti opnugrein um ólík
kjör tveggja ungra skóla-
stúlkna. Greinin nefndi að
önnur stúlknanna gengur
í skóla sem Íslendingar
hafa endurbyggt og stefn-
ir hátt, hin lærir sínar lex-
íur í rústum af gamalli skólastofu
upp á skarðan hlut; blaðið harmar
mjög að æska landsins fái ekki jöfn
tækifæri til mennta. Á fundi með
utanríkisráðherra Malaví, fulltrúa
hinnar nýkjörnu ríkisstjórnar, kom
fram að menntun er nú í öðru sæti
á forgangslista stjórnvalda, aðeins
matvælaframleiðsla er ofar enda
skiljanlegt í landi þar sem hungur-
sneyð er þekktur ógnvaldur.
Að afla sér vina
Íslendingum hefur verið margt
betur gefið á liðnum árum en afla
sér vina erlendis. Svo mjög að fólk
furðar sig á heima. Eigum við enga
vini? Ekki einu sinni á Norðurlönd-
unum? Það er auðvitað ekki bein-
línis fallið til vinsælda að valda
fólki ómældu fjárhagstjóni: Ríkj-
um, fyrirtækjum, sveitarfélög-
um, einstaklingum sem spara til
elliáranna og líknarfélögum; svo
miklu tjóni að Íslendingar telja
algjörlega óraunhæft að þeir geti
nokkurn tíma goldið, aðrir verði
að bera þær byrðar. Það er held-
ur ekki beinlínis gæfulegt þegar
á bjátar að hafa hreykt sér hátt,
svarað þeim vinum er til vamms
sögðu með steigurlæti og hroka og
segja þeim að fara í endurmenntun
sem vöruðu við. Enn fremur hefur
sannast að það er ekki líklegt til
vegsauka á alþjóðavettvangi að
standa skælandi með allt niður um
sig, útbíuð þjóð og illa lyktandi í
eigin klúðri eftir taumlaus veislu-
höld. Þannig að sú vinafæð Íslend-
inga sem er þeim mörgum sjálfum
nánast óskiljanleg þarf ekki að
vera svo óskiljanleg þeim útlend-
ingum sem grannt fylgjast með.
En það eru vinir
Á undanförnum árum hafa mörg
af okkar fremstu og bestu gert
sér dælt við stór alþjóðleg nöfn
í heimi fjármála, stjórnmála og
jafnvel þotulífs. Hér í Afríku
eru fáir svoleiðis. Það er skiljan-
legt að í hamslausu gróðæri kom-
ist tötrum klædd skólabörn í Afr-
íku ekki á þann glæsta lista sem
Íslendingar líta upp til. Samt tek
ég eftir því að Norðmenn og Svíar,
oft Finnar og stundum Danir hafa
aflað sér valdalítilla vina í þessum
hluta heimsins. Í litlum smábæ í
norðurhluta Namibíu er til dæmis
Marti Athissari-gata, sú eina sem
er merkt í öllum bænum. Í höf-
uðborg Namibíu er Olof Palme-
stræti, þar sem flestar markverðar
götur heita eftir afrískum hetjum.
Þetta er vegna þess að bæði Svíar
og Finnar börðust fyrir hina for-
smáðu og fátæku gegn kynþátta-
skilnaðarstefnu. Ég heyri alloft
talað vel um Norðmenn hér í Mal-
aví, þeim er annt um góða stjórn-
sýslu og lýðræði og styrkja mynd-
arlega. Og við Íslendingar erum á
blaði þó í smáu sé. Þegar litið er
yfir þunnskipaðar raðir Íslands-
vina í veröldinni eru það einmitt
fátæk börn sem tala skærum rómi
um ágæti lands og þjóðar. Lands
sem þau vita líkast til ekki hvar
er og þjóðar sem þau kunna ekki
frekari deili á en öðrum „útlend-
ingum“. Og hvað græðum við á
því? Ekki neitt. Loksins eitthvað
sem hald er í.
Höfundur starfar fyrir ÞSSÍ í
Malaví.
Góður orðstír Íslands
STEFÁN JÓN
HAFSTEIN
UMRÆÐAN
Jón Þorvaldur Heiðarsson skrifar um
fólksfækkun
Geta lands til að standa undir greiðsl-um til annarra landa, afborgunum af
lánum, skaðabótum eða einhverju slíku,
ræðst fyrst og fremst af því hversu mikið
landið getur flutt út af vörum og þjón-
ustu umfram það sem flutt er inn. Í sinni
einföldustu mynd má líta á landið sem
svartan kassa og horfa eingöngu á hversu
mikið fer inn í kassann af verðmætum og
hversu mikið kemur út úr kassanum af verðmæt-
um. Ef meira kemur út af verðmætum en fer inn
er um viðskiptaafgang að ræða sem landið getur
notað til þess að greiða öðrum. Ef það er ríkið
sem þarf að greiða til erlendra aðila þarf ríkið að
búa sér til kerfi til að ná til sín þessum viðskipta-
afgangi frá einstaklingunum. Það er gert með
sköttum. En hvað gerist nú ef fólkinu inni í kass-
anum fækkar, í þessu tilfelli ef fólkinu á Íslandi
fækkar? Til þess að svara spurningunni þurfum
við fyrst að gera okkur grein fyrir hvaða verð-
mæti þetta eru sem fara til og frá landinu.
Hvaða áhrif hefur fólksfækkun á útflutning?
Hver er útflutningurinn frá Íslandi? Fyrst má
telja sjávarafurðir, verður minni fiskur veiddur
ef fólki fækkar á Íslandi? Nei. Verður minna af
áli framleitt ef fólki fækkar? Nei. Munu færri
ferðamenn koma til landsins vegna þess að þar
búa 300 þús. manns en ekki 320 þús.? Nei. Hvað
þá með almennan útflutning á hinu og þessu
svo sem í þekkingargeiranum? Munu fyrirtæki
eins og Össur, Marel og CCP draga úr útflutn-
ingi sínum ef fólki fækkar? Það er vandséð að svo
verði. Þessi fyrirtæki ættu að geta boðið starfs-
mönnum sínum ágæt laun þar sem þau fá tekj-
ur í erlendri mynt. Það góð að starfsmennirnir
fari ekki eða auðvelt sé að fá góða starfsmenn í
þeirra stað. Almennt er líklegt að útflutningur
fyrirtækja – sem áður voru að íhuga að flýja land-
ið vegna of sterkrar krónu – minnki ekki þegar
krónan er orðin lág og allur innlendur kostnaður
hefur lækkað um helming í alþjóðlegu samhengi.
Jafnvel þótt gjaldmiðilsvandamálið hafi ekki
verið leyst. Þetta á einnig við um þau fyrirtæki
íslensk sem eru í samkeppni við útflutning. Það er
því vandséð að fólksfækkun hafi veruleg áhrif á
útflutning, streymi verðmæta út úr kass-
anum ætti að vera svipað og áður.
Hvaða áhrif hefur fólksfækkun á innflutn-
ing?
Hluti af innflutningnum er hráefni og
stoðvörur fyrir atvinnulífið svo sem
súrál fyrir álverin og olía fyrir sjávar-
útveginn. Sá innflutningur mun ekki
minnka þótt fólki fækki. Að öðru leyti
er innflutningurinn almennar vörur til
daglegs lífs. Matvæli, fatnaður, bensín
á heimilisbílinn, lyf og svo mætti lengi
telja. Mun þessi innflutningur minnka
ef fólki fækkar? Já. Mikið af innflutningnum er í
beinu sambandi við fjölda íbúa á landinu. Það er
því líklegt að fólksfækkun verði til þess að minna
verði flutt inn til landsins af almennum vörum en
ella.
Eykst eða minnkar viðskiptaafgangur með fólks-
fækkun?
Fljótt á litið er því líklegt að fólksfækkun verði til
þess að straumur verðmæta til landsins minnki
en straumur verðmæta frá landinu verði svipað-
ur. Með öðrum orðum að útflutningur umfram
innflutning aukist. Ef horft er á fólksfækkun frá
þessum sjónarhóli er ekki líklegt að hún minnki
möguleika landsins á því að ná sér út úr erfiðleik-
unum. Það geti beinlínis verið þveröfugt, fólks-
fækkun hjálpi landinu til að ná sér aftur á strik
vegna þess að viðskiptaafgangur (útflutningur
umfram innflutning) eykst.
Þetta má ekki skilja sem hvatningu til fólks að
koma sér í burtu, málið er flóknara en svo. Fólks-
fækkun getur t.d. haft þau slæmu áhrif að hæft
fólk í þjónustustéttum svo sem í heilbrigðiskerfi
og menntastofnunum hverfi á braut og geri það að
verkum að þjónustan við íbúa landsins versni. Á
móti kemur að fólk sem flytur til útlanda er ekki
horfið okkur að eilífu. Þetta fólk er okkur auðlind
á margan hátt. Stór hluti fólksins sem fer í hallæri
snýr til baka þegar ástandið batnar, í mörgum til-
fellum með meira fjármagn með sér en það fór
með frá landinu. Í öllu falli er ekki ástæða til að
mála skrattann á vegginn þó fólki fækki á Íslandi
næstu misserin. Ég hef að minnsta kosti ekki
áhyggjur af því.
Höfundur er hagfræðingur
og lektor við Háskólann á Akureyri.
Fólksfækkun í hallæri, gæfu-
spor eða skref til glötunar?
JÓN ÞORVALDUR
HEIÐARSSON
Stuðningsaðilar
Grænlenski kórinn
Erinnap Nipaa
13., 14. og 15. sept.
Erinnap Nipaa, blandaður kór frá Qaqortoq
á suðvestur Grænlandi, heldur þrenna tónleika
á Íslandi dagana 13. til 15. september.
• Seltjarnarneskirkja, sunnudaginn 13. sept. kl. 20:00.
• Norræna húsið, mánudaginn 14. sept. kl. 20:00.
• Tónlistarhúsið á Akranesi, þriðjudaginn 15. sept. kl. 15:00.
Á efnisskránni eru eingöngu grænlenskir söngvar sem
aðdáendum tónlistar og kórsöngs á Íslandi hefur sjaldan
eða aldrei gefist kostur á að heyra.
Með kórnum kemur fram 73 ára trommudansari, Jerimias
Sanimuinaq, og sýnir forna grænlenska trommudansa.
Stjórnandi er Jens Adolfsen.
Aðgangur er ókeypis.