Fréttablaðið - 12.09.2009, Blaðsíða 18

á amerískum dögum
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
H
elgi Magnús Gunnarsson, saksóknari efnahags-
brota, kallar ný saksóknaraembætti til að rannsaka
og ákæra menn grunaða um lögbrot „ambögu“ og
„skipulagslega órökrétt“ og lýsir vantrú sinni á það
fyrirkomulag að stofna og styrkja myndarlega ný
saksóknaraembætti: það valdi skörun á viðfangsefnum og rugli í
rannsóknum á sakamálum. Gagnrýni Helga er málefnaleg: það er
ekki trúverðugt að á sama tíma og skorið sé „myndarlega“ niður
í rannsóknardeildum efnahagsbrota sé hlaupið til og fjármunum
ausið í sérstaka saksóknara.
Á sama tíma og rannsóknarefni í efnahagsbrotum hjá emb-
ætti Helga hafi á þremur mánuðum aukist um 40 prósent, ræði
embættismenn í alvöru að skera enn frekar niður fjárveitingar
til embættis hans. Helgi er að vinna vinnuna sína. Hann kemur
gagnrýni sinni fram á opinberum vettvangi, en hætt er við að
stjórnkerfið kunni því framtaki miður vel.
Og í vikunni, þegar afkastamikil erlend glæpagengi komast
undir manna hendur, heyrast örvæntingaróp úr fangelsunum;
þau eru gamaldags, þau bjóða upp á sáralitla von til betrunar,
þau eru yfirfull og langir biðlistar dæmdra manna liggja fyrir.
Meðferðarúrræði eru í boði og nýtast dæmdum mönnum sem
leita eftir þeim, en verstir eru biðlistarnir; dæmdir menn verða
að bíða og bíða eftir fullnustu dómsins, sumir snúa til betri vegar
en eiga dóminn eftir, aðrir bæta bara við brotaskrána meðan þeir
eru úti.
Á sama tíma eru lögreglumenn að gefast upp á viðamiklum
skyldum sínum. Þar hefur stjórnvaldið komið málum svo fyrir
að lögreglan er ekki lengur fær um að sinna verkefnum sínum,
jafnvel þótt allir þeir lögreglumenn sem sinni skrifstofuvinnu
séu munstraðir á vaktir.
Svo er komið í dóms- og löggæslumálum lýðveldisins að við
höfum ekki lengur efni á lögum og rétti.
Þetta ástand er merkilegur áfangi þroska fyrir hinn stóra
kristilega borgaraflokk á Íslandi sem hefur lengst allra starfandi
stjórnmálaflokka haft lög og rétt í hávegum. Sjá, hér eru afrek
okkar. Og ekki síður fyrir alla þá kjósendur sem hafa fylkt sér um
Sjálfstæðisflokkinn, sumir hverjir alla sína kjörréttartíð; þetta
gátum við – því á endanum bera kjósendur ábyrgð á fulltrúum
sínum og þeirra verkum eða verkleysi.
Bananalýðveldið Ísland, hrávöruframleiðandinn, er komið að
fótum fram réttarfarslega – seinagangur dóms- og réttarkerfisins
minnir mest á ríki, liðin og starfandi, sem okkur þykir fjarstæða
að líkjast.
Er nema von að dauf sé sú von almennings að skipulagt rán
fyrir opnum tjöldum á eigum annarra sem hefur fest þjóðina alla
í skuldafestar fái nokkurn tíma þá rannsókn og meðferð sem þarf,
þannig að brotamenn taki út hegningu sína með lögformlegum
hætti? Þeir munu sitja uppi, sekir eða saklausir, alla ævi sína með
sök að allra dómi eftir hrakfarir þessara sögulegu tíma.
Lög og réttur eru bara lúxus.
Grunur, rannsókn,
dómur og typt
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON SKRIFAR
Umræður um kostnaðar-greiðslur Landsvirkjun-ar til sveitarfélaga sem liggja að Þjórsá hafa
verið sérkennilegar í meira lagi.
Þær sýna vel hvernig ómálefna-
legar umræður geta leitt menn í
blindgötu.
Óumdeilt er að sveitarfélög hafa
mikinn kostnað af skipulagsvinnu
þegar stórfyrirtæki á borð við
Landsvirkjun hafa hug á fram-
kvæmdum. Spurningin er: Hver á
að bera þann kostnað.
Vel má vera að gildandi laga-
ákvæði séu að einhverju leyti
óskýr um þetta efni. Ekki verður
þó séð að þau girði fyrir að þeir
sem áhuga hafa á stórframkvæmd-
um greiði fyrir kostnað sem fellur
utan við almenna skipulagsvinnu í
viðkomandi sveitarfélögum.
Pólitískir and-
stæðingar virkj-
ana í neðri hluta
Þjórsár hafa
hins vegar snúið
umræðunni á
þann veg að látið
er í veðri vaka að
slíkar kostnaðar-
greiðslur jafnist
á við mútur. Til-
gangurinn er
trúlega tvíþættur; annars vegar að
grafa undan trausti og hins vegar
að búa til tafaleiki í stjórnkerfinu.
Hin hliðin á þessum óábyrga
málflutningi er sú að almenn-
ir útsvarsgreiðendur verða þá að
standa undir þeim aukakostnaði
sem af slíkum framkvæmdum
hljótast. Það er bæði ósanngjarnt
og óskynsamlegt.
Engin sanngirni er í öðru en að
orkufyrirtækin greiði allan kostn-
að sveitarfélaga af þessu tagi. Þó að
þessar greiðslur séu ekki hátt hlut-
fall af virkjanakostnaði væri óskyn-
samlegt að leysa fyrirtækin undan
þeirri byrði.
Það er í þágu náttúruverndar
að allur kostnaður við virkjanir
komi fram hjá orkufyrirtækjunum
sjálfum. Það er forsenda fyrir því
að unnt sé að meta kostnað á móti
ávinningi. Í alla staði er eðlilegra að
þessi kostnaður lendi á kaupendum
raforkunnar en skattgreiðendum.
Verndun og nýting náttúru-
auðlindanna er mikil jafnvægis-
list. Sú umræða þarf að fara fram
með gildum rökum á báða bóga. Í
þessu tilviki hefur verið þyrlað upp
moldryki til að villa mönnum sýn.
Það skaðar heilbrigða umræðu.
Hver á að borga brúsann?
Við myndun núverandi ríkis-stjórnar í febrúar voru skipaðir tveir ráðherrar utan við þingflokka rík-
isstjórnarinnar. Þó að utanþings-
ráðherrar hafi áður setið í ríkis-
stjórnum var þetta nýmæli að því
leyti að hvorugur þessara ráðherra
virtist hafa virk pólitísk tengsl eða
sérstakt bakland í samfélaginu.
Hefur þetta gefist vel eða illa?
Segja má að reynslan sé ekki
slæm. Hitt verður heldur ekki
sagt að þessi skipan mála hafi
orðið til bóta. Um allar pólitískar
ákvarðanir sem einhverju skipta
eru þessir ráðherrar háðir ákvörð-
unum stjórnarflokkanna. Í reynd
sýnast þeir því vera eins konar
millistig milli stjórnmálamanna
og embættismanna.
Skipun utanþingsráðherranna
hefur um leið dregið athygli að
þeim veruleika að með fjölgun ráð-
herra við ríkisstjórnarborðið hefur
þeim fækkað sem hafa þar raun-
veruleg pólitísk áhrif. Þetta hefur
verið að gerast á tveimur áratug-
um og einu gildir hvaða flokkar
eiga í hlut.
Í sumum ríkisstjórnum síð-
ustu ára hafa einungis flokksfor-
mennirnir verið með raunverulegt
áhrifavald ráðherra. Í núverandi
stjórn sýnast bæði heilbrigðisráð-
herrann og utanríkisráðherrann
fylla þennan flokk. Það þýðir að átta
ráðherrar standa utan við hann.
Af þessari þróun má draga þá
ályktun að tími sé kominn á rót-
tæka uppstokkun á skipulagi
stjórnarráðsins. Vel gæti farið á því
að ákveða í stjórnarskrá að ráðherr-
ar gætu ekki verið fleiri en átta og
ekki færri en fjórir.
ÁHRIFAVALD OG ÁHRIFALEYSI
Dómsmálaráðherra kall-aði í vikunni eftir þver-pólitísku samstarfi um fjármál ráðuneytisins.
Þetta ákall varpar ljósi á þá stað-
reynd að ríkisstjórnin hefur enn
ekki komið neinu af stærri málum
sínum fram án meiri eða minni
aðstoðar utan frá.
Ástæðan er ekki tæpur meiri-
hluti. Miklu fremur innbyrðis
veikleikar af ýmsum toga. Við
slíkar aðstæður eiga stjórnar-
andstöðuflokkar yfirleitt tveggja
kosta völ: Annar er sá að láta
stjórnarflokkana engjast í klíp-
unni. Hinn er sá að nota tækifær-
ið til að ná áhrifum og knýja fram
breytingar á stjórnarstefnunni.
Báðir þessir kostir geta verið
fyllilega málefnalegir. Sjálfstæð-
isflokkurinn notaði fyrri kostinn í
stjórnarskrármálinu með árangri.
Hann notaði síðari kostinn í Icesa-
ve-málinu og styrkti stöðu sína til
muna. Í því máli tapaði Framsókn-
arflokkurinn hins vegar frum-
kvæðisstöðu fyrir þá sök að hann
var ekki tilbúinn að semja þegar
árangur lá á borðinu.
Hvorn kostinn velja stjórnar-
andstöðuflokkarnir þegar þeir
svara kalli dómsmálaráðherr-
ans? Hér verður engum getum að
því leitt. Svari þeir jákvætt hljóta
þeir að gera kröfur um aðild að
ríkisfjármálastefnunni í heild.
Með því gætu þeir komið sér í þá
stöðu að gera hvort tveggja í senn
að sýna ábyrgð og hafa áhrif.
Komi sú staða upp eru aftur
á móti allar líkur á að formenn
stjórnarflokkanna taki fram
fyrir hendurnar á dómsmála-
ráðherranum og segi: Hingað og
ekki lengra. Niðurstaðan er sú að
útspil dómsmálaráðherrans hefur
í raun ekkert pólitískt gildi. Það
er í besta falli veikburða tilraun
til að fá frest á að horfast í augu
við raunveruleikann. Það sýnir
líka hversu mikilvægt er að ráð-
herrar hafi marktækt pólitískt
umboð.
Hvenær á að semja?
ÞORSTEINN
PÁLSSON