Fréttablaðið - 12.09.2009, Blaðsíða 23

LAUGARDAGUR 12. september 2009
UMRÆÐAN
Jón Þór Ólafsson svarar grein
Jónínu Michaelsdóttur
Flest ríki í heiminum í dag hafa tekið sér einkaleyfi á beitingu
ofbeldis innan sinna landamæra.
Mistakist ríkjum það eins og raun-
in er með Írak og Afganistan eru
þau kölluð „misheppnuð ríki“ (fai-
led states). Ríkið réttlætir sína ein-
okun á ofbeldi sem nauðsynlega til
að vernda frelsi ríkisins og til að
tryggja réttlæti innan þess.
Stofnendur Bandaríkjanna
voru ekki á sama máli. Um van-
traust þeirra á ríkisvaldinu verður
ekki villst í orðum fyrsta forseta
Bandaríkjanna George Washing-
ton: „Eins og eldur er ríkisstjórn
hættulegur þjónn og hræðilegur
herra.“ Fyrir þeim var nauðsyn-
legt fyrir öryggi frjáls ríkis að
borgarar þess stofnuðu sjálfstæð-
ar sveitir vopnaðra manna (militi-
as) og þann rétt borgaranna bundu
þeir í stjórnarskrána. Þar að auki
hefur rétturinn til borgaralegr-
ar handtöku lengi verið bundinn í
lögum á Vesturlöndum og á Íslandi
frá 1991. Svo réttlætingin fyrir
því að borg-
ararnir vakni
og taki völdin
í sínar hendur
er vel greypt
í réttlætis-
vitund og lög
Vesturlanda.
Fyrri rík-
isstjórnir
sváfu á verð-
inum meðan
bankamenn
með aðstoð Seðlabankans spil-
uðu stærstu svikamyllu Íslands-
sögunnar. Núverandi ríkisstjórn
sefur á meðan svikahrapparn-
ir skjóta undan þjóðarauðinum.
Sagan hefur kennt okkur að þegar
ríki sem áskilur sér einkaleyfi á
ofbeldi sefur á meðan réttlætisvit-
und borgaranna er ítrekað misboð-
ið þá vakna þeir og taka til sinna
ráða. Ráðin sem borgararnir grípa
til hafa alltaf reynst misvel til að
ná fram réttlæti, en Íslendingar
myndu ekki í dag skvetta rauðri
málningu ef ríkið svæfi ekki á
meðan svikahrappar skjóta undan
þjóðarauðinum.
Höfundur er borgari.
Meðan ríkið sefur
JÓN ÞÓR ÓLAFSSON
UMRÆÐAN
Elvar Örn Arason skrifar um
alþjóðamál
Á undanförnum áratugum hefur svæðisbundið samstarf ríkja
farið ört vaxandi um víða ver-
öld. Í flestum tilfellum eru það
nágrannaþjóðir með náin menn-
ingarleg, söguleg og viðskipta-
leg tengsl sem koma á fót svæð-
isbundnu samstarfi. Fyrir utan
Evrópusambandið eru NAFTA í
Norður-Ameríku, ASEAN í Suð-
austur-Asíu og Mercosur í Suður-
Ameríku þekktustu dæmin um
ríkjasamstarf.
Ein helsta skýringin er talin
vera hnattvæðingin, sem hefur
haft í för með sér aukin viðskipta-
tengsl og samskipti á milli sam-
félaga og hagkerfa heimsins. Oft
er talað um að heimurinn sé að
minnka, þar sem atburðir í fjar-
lægum löndum geta haft víðtæk
áhrif hinum megin á hnettinum.
Ein frétt sem berst á örskotsstund
heiminn á enda getur haft áhrif á
ímynd og orðstír Íslands. Önnur
skýring á þessari þróun er svo-
kölluð dómínóáhrif, sem lýsa sér
þannig að þegar nokkur ríki taka
sig saman og hefja samstarf með
það að leiðarljósi að styrkja efna-
hagslega stöðu sína eru önnur ríki
knúin til að gera slíkt hið sama.
Marghliða viðskiptaviðræður á
vettvangi alþjóðlegra stofnanna
á borð við Alþjóðaviðskiptastofn-
unina (WTO) hafa enn frekar ýtt
undir þessa þróun. Enn aðrir telja
að hnattvæðingin hafi getið af sér
nýtt alþjóðakerfi, þar sem fjöl-
margir aðrir gerendur en þjóð-
ríkin hafi komið fram á sjónar-
sviðið. Því má líta á svæðisbundið
samstarf ríkja sem viðbrögð við
flóknu samspili sem á sér stað
milli þjóðríkja, alþjóðastofnana,
félagasamtaka og fjölþjóðafyrir-
tækja.
ESB hefur gengið lengra í
stjórnmálalegri og efnahags-
legri samvinnu en áður hefur
þekkst. Þessa þróun verður einn-
ig að skoða í samhengi við þær
breytingar sem átt hafa sér stað
á umliðnum árum með auknu
flæði hugmynda, fólks, vöru og
fjármagns. Afleiðingar hnatt-
væðingarinnar eru ekki að öllu
leyti jákvæðar. Nýjar ógnir eins
og loftlagsbreytingar, smitsóttir
og alþjóðleg glæpastarfsemi
þekkja engin
landamæri
og alþjóðleg
samvinna er
eina leið rík-
isstjórna til
að vinna bug á
þeim. Alþjóð-
lega fjármála-
kreppan er
nýlegt dæmi
um hversu
berskjölduð
ríki eru gagnvart frjálsu flæði
fjármagns milli landamæra.
Í hnattvæddum heimi eru
alþjóðamál heimamál og öfugt.
Ríkin þurfa oft á tíðum að taka
virkan þátt í alþjóðasamstarfi til
að ná árangri innanlands. Með
inngöngu í ESB afsala ríkin sér
hluta af fullveldi sínu til yfir-
þjóðlegra stofnana sambands-
ins en á móti fá þau aukna hlut-
deild og vægi á alþjóðavettvangi.
Í mörgum tilfellum veitir alþjóð-
leg samvinna smáríkjum efna-
hagslegt og pólitískt skjól fyrir
neikvæðum áhrifum hnattvæð-
ingarinnar. Og hlutfallslegur
ávinningur þeirra af svæðis-
bundnu samstarfi er oft meiri
en stærri ríkja. Margt bendir til
þess að innganga Íslands í ESB og
upptaka evru muni tryggja efna-
hagslegan stöðugleika og renna
stoðum undir efnahagslegt sjálf-
stæði þjóðarinnar til lengri tíma
litið. Með því að ganga inn í evru-
svæðið mun Ísland njóta hagræð-
is af trúverðugleika evrópska
seðlabankans.
Ísland hefur tekið virkan þátt
í alþjóðlegu samstarfi af ýmsu
tagi, fyrst á vettvangi Norður-
landaráðs og EFTA, og segja má
að með EES-samningnum hafi
Ísland fengið aukaaðild að ESB.
Þróun alþjóðakerfisins tekur hins
vegar örum breytingum og því
þarf sífellt að endurmeta hags-
muni, ógnir og tækifæri. Eftir
að Danmörk, Finnland og Sví-
þjóð gerðust aðilar að ESB hefur
samstarf Norðurlandanna beinst
í ríkari mæli að Brussel. Ísland
ætti að skipa sér í sveit með þeim
og leggja sitt af mörkum við að
gæta sameiginlegra hagsmuna
smáríkja á norðlægum slóðum.
Ísland hefur langtum fleiri tæki-
færi til að vinna hagsmunum
sínum brautargengi með virkri
alþjóðlegri samvinnu.
Höfundur er MA í alþjóðafræði.
Svæðisbundið
samstarf ríkja og
hnattvæðingin
ELVAR ÖRN ARASON