Vaka - 01.11.1928, Síða 85

[vaka]
LEO TOLSTOJ.
339
þá 17 ára. Hann hafði elskað hana í þrjú ár, áður en
hann hað hennar, fundizt hann of spilltur til að vera
hennar verður. Hjónabandið var hið inndælasta fyrstu
20 árin. Kona hans var gáfuð og gædd miklum sálar-
styrk. Hún var stoð hans og stytta í ritstörfum hans,
tók af honum mikla vinnu. Hún stjórnaði búinu og sat
fram á nætur við að afslcrifa handrit hans, lesa próf-
arkir af bókum hans. Stríð og frið — allt verkið —
afritaði hún sex sinnum. Leo Tolstoj yngri fær ekki
nógsamlega vegsamað móður sína: „Hún gerði föður
minn hamingjusaman og mikinn“, byrjar hann kaflann
um móður sína. En eftir að Tolstoj gerðist trúmaður
og siðafrömuður, þá stirðnaði sambúð hjónanna og
varð loks að daglegri kvöl fyrir bæði. Margir hafa sakað
konu hans fyrir að hafa ekki skilið mann sinn, brugð-
izt honum í örðugleikum hans á efri árum. R. Rolland
vitnar í þennan stað úr bréfi frá henni til manns síns:
„Nýlega sagðirðu: „Ég ætlaði að hengja mig, af því að
ég gat ekki trúað“. Nú ertu trúaður, hvers vegna ertu
þá óhamingjusamur?“ Rolland svarar henni af miklum
ákafa: „Af þvi að hann hafði ekki trú fariseans, ekki
hina makráðu og sjálfglöðu trú, af því að hann átti
ekki eigingirni dulspekingsins, sem er allur í umhyggj-
unni fyrir frelsun sjálfs sín og ekki hugsar um aðra,
af því að hann elskaði, af því að hann gat ekki framar
gleymt eymdinni, sem hann hafði séð, af því að hjarta
hans var þrungið ástríðufullum góðleik og bonum
fannst hann samsekur um þjáningar og niðurlæging
þeirra, sem við hörmungarnar lifðu: Þeir voru fórnir
á altari þessarar siðmenningar, sem hann þá af for-
réttindi, þessa svívirðilega skurðgoðs, sem úrvalin stétt
fórnaði milljónum manna. Að njóta góðs af slíkum
glæp, var sama og að gerast meðsekur. Samvizka hans
lét hann ekki í friði, fyr en hann hafði kært glæpinn“.
Sonur Tolstojs ver móður sina: Hann hafði breyzt
með hverju æfiárinu, hún var alltaf hin sama. Hún