Vikan - 30.05.1963, Blaðsíða 20

Næstum allir þekkja af eigin raun, hvernig það er að vera tauga-
óstyrkur. En það er ekki víst, að hægt sé að sjá það á fólki. Það lýsir
sér með innri spennu, sem kemur fram sem órói eða ótti, sem brýzt
fram á ýmsan hátt. Sumir eiga erfitt með að vera kýrrir. Þeir fitla
óstyrkir með höndunum, ganga fram og aftur og hreyfa sig ónauð-
synlega á marga vegu. Aukist spennan verður óttatilfinningin sterkari
og þá fylgir oft skjálfti, máttleysi í hnjáliðunum, þurrkur í munní, sviti
og hjartsláttur. Sá, sem t. d. ætlar að tala opinberlega og er óvanur
því, byrjar löngu áður að aka sér í stólnum og hreyfa fæturna meira
en venjulega, hjartslátturinn eykst og hann verður þurr í munninum.
Þegar hann svo kemur í ræðustólinn, getur verið að hann missi rödd-
ina eða geti ekki haldið samhengi í því, sem hann ætlar að segja. Þetta
er svonefndur leikskjálfti og er stundar óstyrkur eða jafnvægistruflun.
En taugaspenna getur einnig komið öðru-
vísi fram, og sjást þá engin ytri einkenni
hennar, heldur beinist hún öll inn á við-
Þá verður árangurinn höfuðverkur eða
svimi, kvalir í hjarta eða maga, og aukist
spennan enn að mun, getur hún orsakað
hækkaðan blóðþrýsting eða magasár.
Öll erum við undir venjulegum kring-
umstæðum í vissu jafnvægi. Öll líkams-
starfsemin stendur í réttu hlutfalli inn
á við, þannig að jafnvægi ríkir í heildinni.
Tökum jafn einfalt dæmi og líkamshitann.
Það er sama hvort verið er úti á heitum
sumardegi eða köldum vetrardegi, líkams-
hitinn er alltaf í kringum 37 stig. Það
gildir það sama um sálræna jafnvægið.
Heilbrigður maður er venjulega í rólegu
skapi, en ef eitthvað sorglegt, hneykslan-
legt eða skemmtilegt kemur fyrir, verður
hann hryggur, hneykslaður eða glaður.
En þessi geðbrigði eru ólík, eftir því hver
á í hlut. Sumir verða viti sínu fjær af
sorg eða hoppa hátt í loft upp af gleði.
Þá raskast jafnvægi sálarinnar mikið. Við
köllum þetta fólk skapmikið, og eigum
við þá við að viðkomandi hafi fjörmikið,
viðkvæmt eða breytilegt skap, því að öll
höfum við auðvitað jafnmikið skap, ef
litið er almennt á það. Sumir eru bráðir
og fljótir að skipta skapi, en aðrir eru
seinir til viðbragða, eða láta sig fátt máli
skipta. Öll skapbrigði hversdagslífsins eru
hinar venjulegu jafnvægistruflanir, sem
lýsa sér í því, að fólk verður sorgbitið og
þunglynt, þreytt og uppstökkt eða í slæmu
skapi. Maður er illa fyrirkallaður eða eins
og sumir komast að orði — hefur farið
meðn rangan fót fyrst útúr rúminu. Ef allt
er eðlilegt, lagast þessar truflanir fyrr en
varir og maðurinn kemst aftur í sitt
venjulega skap. Margir eru óvenjulega
viðkvæmir og eiga þar að auki oft erfitt
með að komast í samt lag aftur.
BRÁÐLYNDI OG VEIKLYNDI GETUR
VERIÐ FULLKOMLEGA EÐLILEGT.
Bráður maður eða viðkvæmur á oft lík
skapgerðareinkenni í ættinni. Hann getur
hafa eríc það frá föður sínum eða móður og er ekkert sjúklegt við
það. En fólk með öra og viðkvæma skapgerð kemst frekar úr jafnvægi.
Önnur orsök taugaveiklunar og jafnvægisleysis eru ófullnægðar
óskir og þarfir. Sá maður, sem er metnaðargjam, en þjáist samtímis
af minnimáttarkennd e. t. v. vegna strangs uppeldis, er móðgunar-
gjarnari og finnst frekar vera gengið fram hjá sér en sá, sem hefur
nægilegt sjálfsöryggi og ekki eins ríka metnaðarþrá.
Maður með ríka kynþörf, sem hann getur ekki fengið fullnægt, verð-
ur frekar fyrir vonbrigðum á því sviði en maður með litlar þarfir í
þeim efnum.
Líkamlegir sjúkdómar eiga oft mikinn þátt í taugaveiklun og jafn-
vægisleysi. Heilahristingur, bólgur, eitranir (t. d. af alkóholi) og annað
óeðlilegt álag á líkamann, geta veikt viðnámsþrótt sálarinnar. Þjáist
maður af kvefi samtímis því að hafa óvenju mikið að gera og fá tæki-
færi til hvíldar og svefns, getur það orsakað jafnvægistruflanir, sem
eiga upptök sin í þreytu mannsins. Þreyta af ýmsu tagi er algengasta
orsök geðillsku, bráðlyndis og leiðinda.
GALLAR SAMFELAGSINS.
Það er rétt, sem almennt er álitið, að slæmar taugar og alls konar
jafnvægistruflanir stafi af ýmsum
meinum nútíma þjóðfélags, hraðan-
um á öllu, fjárhagsáhyggjum, hjóna-
bandsvandræðum og erfiðleikum í
sambandi við starfið. Því er haldið
fram, að taugabilanir séu algengari
nú á tímum en áður fyrr, og þó erf-
itt sé að sanna það, má þó slá því
föstu, að margs konar taugatruflanir
eru algengari nú á dögum. Sé
minnsta samfélagsheildin tekin sem
dæmi, en það er heimilið og fjöl-
skyldan, sem er kjölfesta hvers
manns, þá verður það að segjast, að
þar ríkir meiri upplausn en áður
tíðkaðist. í sveitaþjóðfélagi fyrri
tíma var f jölskyldan sterk heild, þar
sem húsbóndinn réði öllu. Áður fyrr
bjó miklu fleira fólk í sveit en í
kaupstað, en nú er því hlutfalli snú-
ið við og í stórum borgum verður
oft erfitt fyrir einstaklinginn að
þekkja sjálfan sig og sætta sig við
hlutverk sitt í fjölmenninu. Vald
húsbóndans er nú í höndum yfir-
valdanna, sem fela það alls konar
stofnunum og nefndum. Margir þjást
af einmanakennd og öryggisleysi,
þrátt fyrir bætt lífskjör. Flestir hafa
meiri tekjur en áður tíðkaðist, elli-
lífeyrir, barnalífeyrir, sjúkrasamlög
og fleira gerir tilveruna öruggari og
ópersónulegri. En hvers virði er all-
ur heimurinn þeim, sem glatar sálu
sinni? Kröfur okkar aukast með
aukinni velmegun og nútímamann-
eskjan lifir lífi fjöldasálarinnar, þar
sem aðaldriffjöður lífsins er kapp-
hlaupið um að komast áfram. Þetta
verður mikið álag á taugakerfið og
hefur ameríska orðið „stress“ náð
fótfestu í flestum málum sem tákn
fyrir þetta ástand.
HVAÐ ER STRESS?
Það má segja að stress sé líkam-
leg og andleg spenna, sem myndast
getur af ólíkum orsökum. Má þar
nefna til dæmis mjög mikinn hita
eða kulda, alltof þeytandi og krefj-
andi vinnu, alls konar hávaða, sem
tekur á taugarnar, bakteríur eða
veirur, sem ráðast á líkamann, eitur,
áverkar eftir slys, of miklar kröfur,
sem aðrir gera til mannsins og alls
konar áreynsla önnur.
Viðbrögð líkamans við þessum
árásum eða hótunum, eru yfirleitt
svipuð. Sérstök varnarstöð tekur til
starfa og hefur kanadiski vísinda
maðurinn Hans Selye flokkað starf-
semi hennar í þrjá flokka, sem eru:
viðvörunarstigið, mótstöðustigið og
þreytustigið. Viðvörunarviðbragðið
örvar starfsemi vissra hluta heilans
og þar myndast hormónar, efni, sem
í flýti geta komið boðum um allan
líkamann. Þannig kemst hann í
varnarstöðu og þá byrjar mótstöðu-
stigið, en með því skapast aðstaða
fyrir stress að setjast að.
Það má líka orða það svo, að nú
sé komin spenna í líkamann og
starfsemi hans. Þessi spenna getur
leitt til þreytu, sem stafar af tauga-
veiklun, eða annarra stress sjúk-
dóma, svo sem magasárs, hækkaðs
blóðþrýstings og margs fleira.
Sá, sem er haldinn þessari spennu,
viðheldur henni oft með kapphlaupi
um frægð og frama, eða með óhóf-
legum skemmtunum. Líka getur
20 — VJtKAN 22. tbl.