Vikan - 07.11.1968, Blaðsíða 12

ÞAÐ ÞOTTI GAFNA-
ÞUNGLYNDUR
Guðmund Daníelsson, skáld, rithöfund, ritstjóra, skólastjóra og kennara
er óþarft að kynna. Hann er löngu kunnur um landið allt af verkum
sínum. Þegar Vikan hóf göngu sína hafði hann þegar gefið út eina ljóða-
bók og þrjár skáldsögur, var þó enn innan við þrítugt.
í fyrsta árgangi Vikunnar átti Guðmundur töluvert af smásögum, og
birtust þær flestar síðar í smásagnasafni hans, Heldri menn á hús-
gangi. Margar þessara smásagna eru ekki síður einkennandi fyrir það
tímabil, sem þær eru sprottnar upp af, heldur en Guðmund sjálfan
sem rithöfund. Á þessum tíma var mikill hluti skáldskapar svo að
segja með grátstafinn í kverkunum, bæði bundið mál og óbundið; jafn-
^vel mestu grínistar sáu í skáldskap sínum fátt jákvætt en þeim mun
Mfleira sorglegt. Við þennan tíðaranda bættist svo, að flestir höfundarnir
voru enn kornungir menn, og á ungum aldri margra höfunda er al-
gengt að finna tón dapurleika og svartsýni, sem síðan eldist af þeim.
Þó gerir Guðmundur iðulega uppreisn gegn þessari áráttu þegar í
fyrstu blöðum Vikunnar, svo sem í sögunni Félagssamtök í Flatahreppi,
sem er leiftrandi og bráðfyndin samtímaádeila og sneydd sorglegum
undirtóni.
Hér endurbirtum við eina af þessum fyrstu smásögum Guðmundar
úr fyrsta árgangi Vikunnar. í samráði við hann varð smásagan Flýt
þér, drekk út — — fyrir valinu, enda er hún um margt einkennandi
fyrir stíl tímabilsins, og var þess utan skrifuð gagngert fyrir Vikuna
samkvæmt beiðni Sigurðar Benediktssonar, stofnanda og fyrsta ritstjóra
Vikunnar. Þótt þráður þessarar sögu sé dapurlegur og búi yfir þung-
um örlögum, bregður Guðmundur fyrir sig fíngerðri kímni og vissum
kulda, sem kemur í veg fyrir væmni, en hún var annars ærið áleitin
j hjá mörgum þeim, sem fengust við grátljóðastíl þessara ára. í tilefni
af endurbirtingu sögunnar áttum við stutt símaviðtal við Guðmund
Daníelsson:
— Ég man ekki í fljótu bragði, hvor sagan mér þykir skárri núna,
Félagssamtök í Flatahreppi eða Flýt þér, drekk út — —, því sannleikur-
inn er sá, að ég er svolítið farinn að ryðga í þeim. Mig minnir, að
Félagssamtökin sé háðsaga um Nautgriparæktarfélag en hin um eitt-
hvert skáldmenni, sem verður fyrir barðinu á vondum örlögum. Er
það ekki rétt?
— Jú. Gengur fyrir bíl út af kvenmanni.
— Nú, hver fjandinn. Kannski félagshugsjónirnar séu þá skárri.
— Ég hygg, að Flýt þér, drekk út, sé táknrænni fyrir bókmenntir
þessa tíma. Ekki hvað sízt, ef þú vildir segja mér eitthvað um stílinn
þá, þessa melódramatík.
— Ég veit ekki, hvort ég er reiðubúinn að segja nokkuð eftir hafandi
um það, en grátljóðatízkan, sem á þessum tíma var ráðandi, var ekki
einskorðuð við ljóð, heldur náði til óbundinna verka líka, og ég býst
við, að Flýt þér, drekk út, sé af sama toga spunninn. Eg var líka ung-
ur maður, þegar sagan var skrifuð, og það er áreiðanlegt, að grátljóða-
rómantík á greiðari aðgang að ungum mönnum. Þegar aldurinn hækkar,
fara menn að líta hlutina írónískari augum og ekki eins rómantískum.
Þeir verða kaldrænni og kímni kemur oft í stað alvörunnar. Ég held,
að grátljóðastíllinn, eins og hann var kallaður í heldur niðrandi merk-
inu, hafi ekki verið notaður af öðrum en ungum, upprennandi skáld-
um. Margir ágætir höfundar hafa lýst þeirri stemmningu eftir á, og
gera þá gaman að því öllu. Eitt frægasta dæmi um þennan stíl er í
ljóðabók eftir Sigurð Grímsson: ,,Mér fannst ég finna til". Þótt hend-
ingin sé alls ekki vitlaus, var mikið háð gert að henni eftir á, af þeim,
sem börðust gegn þessari sút. En þetta er merkilega vel sagt. Það
þótti gáfnamerki að vera þunglyndur og útmála sínar sálarraunir sem
átakanlegast.
— Hvað viltu segja um þennan stíl, séðan frá þínum bæjardyrum
núna?
— Ég held ég myndi sízt af öllu skrifa nokkuð eftir honum núna.
En tízkan á hverjum tíma er nokkuð ráðrík, og margir falla fyrir
henni. Og grátljóðatízka er ekki ríkjandi núna, það er óhætt að full-
yrða.
— Mér þykir mjög gaman að finna þig þarna í fyrstu árgöngunum
og geta nú á þrítugsafmælinu skartað með þig sem skrautfjöður.
— Mér þykir líka á margan hátt gaman að hafa verið einn af land-
nemunum í þessu ágæti riti, sem nú hefur náð þrjátíu ára aldri.
S. H.
v.___________________
12 VIKAN—AFMÆLISBLAÐ
£7 £7
GUÐMUND DANÍELSSON
Gústaf Óskarsson var jarð-
sunginn í gær. Hann varð fyrir
bíl í síðastliðinni viku og var
fluttur á Landakotsspítalann.
Daginn eftir dó hann. Við lög-
reglurannsóknina kom það í ljós,
að hann hafði verið útúrfullur
og slangrað fyrir bílinn á öfug-
urn kanti. Bílstjórinn fékk enga
sekt, ekki svo mikið sem áminn-
ingu. Gústaf féll sem sé óbættur.
— Það var landhreinsun að hon-
um, sagði fólk. Allir þekktu
hann. Hann var alræmdur.
- Við vorum ekki margir,
sem fylgdum Gústaf til grafar,
nokkrir fátækir, atvinnulitlir
strákar, fæstir gæddir trúnni á
annað líf. Það var bágborin lík-
fylgd. En hann hafði verið eins
konar foringi okkar hér fyrr
meir, leiðtogi í daganna þraut,
ef svo mætti segja. Það var ekki
fyrr en í hitteðfyrra, sem hann
byrjaði að drekka. Við sökktum
kistu hans þöglir niður í mold-
ardjúpin og bundumst fastmæl-
um um að samansafnast við leiði
hans einu sinni á ári og flytja
þar ljóð okkar og sögur. Við
höfðum ekki glevmt þeirri tíð,
er hann töfraði okkur með hug-
myndaauðlegð sinni og andríki.
Við dáðumst að óstýrilæti
ástríðna hans. Enginn okkar gat
fullkomlega fylgt honum eítir.
hvort sem um var að ræða sorg
eða gleði. Hann hafði þann hæíi-
leika eða kannske öllu heldur
þann veikleika að gefi s>g
óskiptan á vald tilfinninga
sinna, hversu fjarstæðar, sem
þær kunnu að vera. Á alþýðu-
skólanum kynntist hann Eyju og:
þar með voru örlög hans ráðiri.
Eg vakti með honum tvær næt-
ur hennar vegna, hina fyrri t;l
þess að taka þátt í takmarka-
lausri hamingju hans yfir fyrsta
kossinum, sem hún gr.f hormm,
og hina seinni til þess að afstýra
því, að hann grandaði sjálfum
sér eftir að skólabróðir okkar,
Friðjón úr Dölum, hafði tekið
stúlkuna frá honum. Þetta gerð-
ist með mánaðarmillibili.
Um vorið, þegar nemendurn-
ir skildu, hvarf Eyja vestur í
Dali með Friðjóni. Gústaf ók á
mótorhjóli til Reykjavíkur og
fékk tvær sektir fyrir yfir-
keyrslur og óleyfilegan hraða.
Hann hafði sem sé ekið yfir
tvær kindur og einn hund á leið-
inni. Ég aftur á móti fór norður
í land, þar sem ég hafði fengið
atvinnu.
Síðan eru liðin tvö ár, og ég
hef lítið umgengizt Gústaf frá
þeim degi. Við hittumst aðeins
endrum og eins, þegar ég kom
til bæjarins. Hann vissi, hvar ég
var vanuj að búa og þangað
heimsótti hann mig, þegar hann
hafði hugmynd um, að ég væri
á ferðinni. Þá sagði hann mér
hrjúf ævintýri úr einkalífi sínu,
og venjulega var hann fullur.
Allt tal hans var blendingur af
bölsýni og kæruleysi, þú að það
væri honum ekki eiginiegt eða
meðfætt. Upphaflega var hann
hvorki bölsýnn né kævui.aus, en
heilbrigði hans var eyðilögð og
hann kvaðst raunar ekkert hafa
út á lífið að setja annað en það,
hvað það væri þaulsætið í
skrokkunm á sér. Uppáhalds-
orðtak hans var: „Flýt þér,
drekk út“ —.
Hann dó daginn áður en ég
kom síðast til bæjarins, en þegar
'ég gekk inn í herbergið mitt, þá
lá þar fyrir mér þunnur bögg-
ull, sem reyndist að innihalda
dagbók hans. Hún náði aðeins
yfir tvo mánuði úr ævi hans, tvo
þá síðustu, og var skrifuð með
feitum blýanti. Ekkert bréf
fylgdi. Það var ekki einu sinni
höndin hans á utanáskrift pakk-
ans, það var kvenhönd, rithönd