Heima er bezt - 01.03.1962, Blaðsíða 14

þegar yfir hestinn. Koch leizt ekki á að ríða votur
langan veg, þegar yfir ána kæmi. Hann brá því á það
ráð að fara úr stígvélum, sokkum og buxurn, en haon
var aldrei nema í einum buxum, hvort heldur í byggð-
um eða uppi á jökli, og þannig reið hann yfir ána. Var
honum svo hlýtt það sem eftir var dagsins, en föru-
nautar hans skulfu af kulda.
En það voru fleiri leiðangursmenn en Koch einn,
sem lentu í hættum og hrakningum, meðal annars seg-
ir Sigurður þessa sögu:
Eitt sinn þurfti Buchwaldt premierlautinant að ’fara
á ferju yfir Skaftá. Þegar ferjumaður kom með ferjuna
var hún full af vatni. Var þá tekið í hana og hún dreg-
in upp til að hella úr henni, en þá kom öll umgerðin
upp, og liðaðist ferjan sundur. Var hún síðan bundin
saman með snærum, og þarinig fleyttust þeir á henni
vfir ána.
Þess er getið í umræddri grein, að yfirleitt hafi leið-
angursmönnum verið tekið vel af bændum. Flestir hafi
verið boðnir og búnir til að veita mælingamönnunum
það liðsinni, er þeir máttu, og jafnvel ekki viljað þiggja
greiðslu fyrir, en fyrirliðar mælinganna greiddu alla
aðstoð mjög sanngjarnlega. Einstöku menn hafi þó
viljað gera þá sér að féþúfu. Þannig hafi einn
bóndi selt þeim undanrenningarpottinn á 22 aura, en
slílct voru undantekningar.
í upphafi greinar sinnar lýsir Koch því með hverj-
um erfiðismunum þeir félagar komust í land og á
vinnustöðvar sínar. En ekki ætlaði þeinr heldur að
ganga of greiðlega að komast brott úr Skaftafellssýslu,
þótt úr rættist. Segir svo frá því í Fjallkonugreininni:
Ráðgert var að skipið Perwie tæki leiðangursmennina
í Vík í Mýrdal. Átti það að vera þar 12. september.
En því seinkaði sakir storma, og kom fyrst hinn 16.
Þá var ófært út í skipið vegna brims. Lá það síðan úti
fyrir Vík í 2—3 daga en hvarf þá á brott. Virtist nú
ekki annað liggja fyrir leiðangursmönnum en halda til
Reykjavíkur og sæta skipsferð þaðan. En þeir höfðu,
er hér var komið, látið frá sér alla sína hesta, og var
erfitt að fá hesta lánaða til Reykjavíkurferðar, því að
mikil hey voru víðast úti, og höfðu bændur því fyllstu
not fyrir hesta sína. Þó vikust allir, sem til var leitað,
vel undir nauðsyn leiðangursmanna, nema tveir hesta-
ríkustu bændurnir. Þeir afsögðu alla aðstoð. Loks tókst
að útvega 80 hesta til ferðarinnar. En þegar þeir voru
fengnir, og lokið var undirbúningi ferðarinnar, kom
Perwie aftur er minnst varði. Var nú vel fært út í
skipið, og fóru leiðangursmenn með því hinn 23. sept-
ember.
Ekkert kann ég að segja fremur frá þeim Dönum
öðrum, sem hér koma við sögu. Þó má geta þess, að
T. Mikkelsen vann hér að mælingum á hverju sumri
frá 1902—1910, nema 1905 og 1909, en þá lágu mæling-
arnar niðri. E. Leisted var hér sumurin 1903—1904 og
1906 en F. A. fínchnvaldt 1904 og síðan 1913 en það
sumar hafði hann forystu alls mælingaleiðangursins á
hendi.
Þá skal lítilsháttar getið þeirra íslendinga, sem getur
í sögu Kochs. Hefur Páll Þorsteinsson, alþingismaður,
látið mér þær upplýsingar í té, og kann ég honum
beztu þakkir fyrir. Segir hann svo í bréfi:
Jón Sigurðsson var fæddur í Svínafelli 4. des. 1866
og uppalinn þar. Þegar hann var fulltíða tók hann þar
við búi föður síns og bjó þar til dauðadags. Hann lézt
28. desember 1921. Kvæntur var hann Rannveigu Run-
ólfsdóttur.
Þorsteinn Guðmundsson í Skaftafelli ólst upp á
Máríubakká í Fljótshverfi. Hann kvæntist Guðrúnu
Einarsdóttur í Skaftafelli og tók þá við búi tengdaföð-
ur síns, Einars Jónssonar, og bjó í Skaftafelli mörg ár.
Vorið 1920 flutti hann búferlum frá Skaftafelli að
Mýrum í Álftaveri, og var þá orðinn ekkjumaður. Bjó
hann síðan nokkur ár á Mýrum og síðan á Leiðvelíi í
Meðallandi. Hann er látinn fyrir nokkrum árum.
Jón og Þorsteinn voru mörg ár nágrannar hér í Or-
æfum. Á þeirra dögunt varð einungis að treysta á
hestana til ferðalaga, þar sem önnur farartæki voru ekki
til. Báðir voru þeir ferðamenn mildir og orðlagðir
vatnamenn, þ. e. að velja á hestum færa leið yfir jökul-
vötn. Kom þar til í senn góð útsjón og áræði. Reið þá
niikið á að eiga þolgóða og trausta hesta. Jón átti hest,
sem hét Grani. Sá hestur var jarpur að lit með stjörnu
í enni og Ijósar granir. Það mun hafa verið fremur
góður hestur, en samt ekki talinn með beztu hestum
Jóns.
Um þá Runólf og Kristin gat Páll ekkert frætt mig,
en segir að gizka megi á, að Runólfur hafi annað hvort
verið bróðir Þorsteins í Skaftafelli eða Runólfur
Bjarnason, sem bjó í Skaftafelli eftir að Þorsteinn
fluttist þaðan.
Þá vil ég einnig bæta nokkru við frásögnina af
strandi þýzka togarans Friedrich Alberts, en um það
eru greinagóðar frásagnir í íslenzkum blöðum frá þeim
tíma. Einkum þó skýrsla Guðlaugs Guðmundssonar,
sýslumanns, en hún birtist x ísafold, 8. tbl., 1903. Síðar
segir meira frá strandmönnunum í því blaði og víðar.
Af því að nokkuð ber á milli í frásögnum þessum og
því, sem sagt er frá í grein Kochs hér á undan skal
skýrt nokkru nánar frá þessum atburðum.
Um strandstaðinn segir sýslumaður, að strandið
yrði eftir ágizkun um 10 enskar mílur vestur af Ingólfs-
höfða, en 15 mílur austur frá Hvalsíki, „Það er á hin-
um hættulegasta og versta stað sem til er hér á strönd-
inni allri“. Telur hann alófært gangandi mönnum yfir
ósana Hvalsíki að vestan en Skeiðarárósa að austan, þar
sem vötn eru öll alauð. „Heimamenn, sem rekarétt eiga
á fjörum þessum fara nær aldrei um hávetrartíma á
fjörurnar sakir vegalengdar og hættu nema öll vötn séu
á ísum.“ Til næstu bæja í Öræfum telur hann 4—5
stunda ferð frá strandstaðnum, þótt hratt sé riðið. Það
er því ekki víst, að mildu hefði munað í hvora áttina
skipbrotsmennirnir héldu. Þá getur sýslumaður þess,
að skipbrotsmenn hafi verið mjög illa búnir að klæð-
unx og matarlitlir, óttuðust þeir mjög að verða hung-
86 Heima er bezt