Heima er bezt - 01.03.1962, Blaðsíða 33

byggja, eins og undanfarið, og ekki komið heim fyrr
en eftir háttatíma. Nú var hann aftur á móti farinn
framhjá á heimleið og var alllangt síðan. Svo Gvend-
ur huggaði sig við það, að heimilisfólk hans hefði þá
þegar satt forvitnina. Það var og. Allt í einu sagði
Steini:
„Hvaða ósköp hefurðu mikinn áhuga fyrir því,
hverjir eru fylgdarmenn sýslumanns, ertu kannske að
hugsa um að komast í það embætti?“
„Hvað, að fylgja sýslumanni?“ spurði Gvendur og
leit á Steina.
„Já,“ sagði Steini.
í fyrstu kom Gvendur ekki upp orði. Hann leit á
Steina aftur og gat ekki annað séð en alvörusvip á
honum. Hann var með fullan munninn af grænni stör,
tuggði hana í ákafa og góndi beint fram fyrir sig.
Gvendur sagði:
„Þú getur verið viss um það, Steini litli, að þann
dag, þegar þú sérð mig fylgja sýslumanni, þá á ég
ekki langt eftir ólifað; það ætla ég að biðja þig að
muna.“
Þeir þögðu um hríð, en fóru svo að tala um fram-
tíðina.... Átti fyrir þeim að liggja eða ekki að verða
saman hjá Brynjólfi Nikulássyni næsta ár?
„Það getur nú ekld dregizt lengi úr þessu,“ sagði
Steini, „að það komi á daginn. Það er nú orðinn hver
hinn síðasti. Seinast þegar ég sá Brynjólf sagðist hann
búast við að fá svar frá umboðsmanni á hverri stundu.“
„Það er nokkuð síðan, hefur mér nú heyrzt,“ sagði
Gvendur. „Ætli hann ríki Jón og Guðmundur í
Hvammi komi ekki sínum vilja fram, því eru þeir
vanastir.“ Eftir litla þögn bætti hann við: „Var það
ekki hann ríki Jón, sem þaut vestur áðan, kannske?
Ekki gat ég betur séð. Áð minnsta kosti voru það
hestarnir hans og reiðlagið.“
„Það eru ekki ncma nokkrir dagar síðan Brynjólfur
bað mig vera við því búinn að koma suður að Bökk-
unum að hjálpa til að reisa,“ sagði Steini.
„Jæja,“ sagði Gvendur, hissa.
Brynjólfur Nikulásson á Efri-Völlum ætlaði að fara
að reisa nýbýli, var að vísu byrjaður á því. Það ætlaði
ekki að ganga þrautalaust. Hann átti í brösum við þá
Jón á Skarði og Guðmund í Hvammi út af landinu,
þar sem nýbýlið átti að standa. Þeir Guðmundur og
Jón voru taldir ríkastir bændur í Miklahreppi og
einna áhrifamestir. Þeir höfðu hreppsyfirvaldið á sínu
‘bandi í þessu máli, að talið var. Vakti allt þetta mál
mikla athygli og umtal á sínum tíma og þótti lengi
tvísýnt, hvernig fara myndi. Og með því að úrslit
þess urðu örlagarík fyrir flesta þá, er hér koma við
sögu, þykir vel við eiga að greina nokkuð frá gangi
þess. Þess skal og getið, að það var ekki einsdæmi á
síðustu öld, að ungir mennd sporum Brynjólfs þyrftu
að fara sömu léið til þess að fá málum sínum fram-
gengt.
Það sem gerði þetta mál sögulegt var einmitt það,
að Brynjólfur skyldi endilega þurfa að lenda í deilum
við þá Jón á Skarði og Guðmund í Hvammi.
Bæirnir Hvammur og Skarð stóðu skammt hvor frá
öðrum undir fjallshlíð, nyrzt og austast í sveitinni, og
voru því í daglegu tali venjulega kallaðir Uppbæirnir.
Þótt ekki væri hægt að telja bæi þessa afskekkta, þá
voru þeir engu að síður alllangan kipp frá öðrum bæj-
um. Þar var valllendi mikið og gott sauðland. Vildi
þar spretta seint á vorin og fram eftir sumri. Og oft
fór svo, að ekki kom fjör í grassprettuna þar upp frá
fyrr en nótt var farin að dimma.
Fáum áratugum fyrr en hér var komið sögu var
mikill jarðeldur uppi á þessum slóðum. Rann þá hraun-
leðja fram á sléttlendið sunnan við Skarð og Hvamm.
Fyrir sunnan hraunið voru miklir mýrarflákar. Þar var
grösugt og spratt snemma á vorin. Þar var þá engin
byggð. Svo Uppbæjarbændum hafði hugkvæmzt eftir
Eld að fá leyfi til að nytja það beztá úr þessu landi,
og það leyfi töldu þeir sig hafa fengið, þótt óljóst væri
að vísu, hver hefði veitt þeim það. Landið, sem þeir
höfðu aðallega nytjað, var í svokölluðu Bakkalandi, en
bærinn Bakkar hafði staðið fyrir Eld, þar sem nú var
hraunið, eða Bruninn, eins og nýja luraunið var oft
nefnt í þá daga. Hraunið hafði sem sé runnið yfir heilt
byggðarlag þarna á sléttunni fyrir sunnan Uppbæina
og lagt í eyði svonefnda Hólmasveit. Sú sveit hafði og
verið í Mildahreppi, en sá hreppur bar nafn með rentu
með því að hann náði yfir þrjár sveitir, Skarðssveit,
Meðalfellss\-eit og Gnúpasveit, auk hinnar gömlu
Hólmasveitar. Bakkarnir höfðu verið ein stærsta jörð-
in í Hólmasveit og átt land allar götur suður að sjó og
stóra og rekasæla fjöru. Hana höfðu þeir og haldið,
Uppbæjarbændur, fram að þessu.
Þegar á þetta er litið skal engan undra, þótt þeir á
Uppbæjunum hrykkju ónotalega við, þegar þeir fréttu,
að Brynjólfur þessi ætlaði að fara að byggja sér bæ í
þeirra gósenlandi. í fyrstu vildi Skarðsbóndinn ekki
trúa fréttamanni. En er hann hafði fært nokkrar sönn-
ur á sitt mál, tók Jón hest sinn og reið út að Hvammi.
Ræddu þeir málið sín á milli, Jón og Guðmundur, og
komu sér saman um að fá nánari upplýsingar hjá
hreppstjóra. En hreppstjóri hafði þá litlar upplýsingar
getað gefið, þóttist ætla að kynna sér málið og at-
huga, hvort hann ætti, eða hvort honum bæri að skipta
sér af því. Þótti þeim Uppbæjar-bændum hvorki reka
né ganga með þessa athugun hreppstjóra. Þangað til
þeim fannst, að við svo búið væri ekki lengur hægt að
una. Þeir yrðu að fá ákveðið svar í þessu máli hjá yfir-
valdinu. Ákváðu þeir að ríða heim að Melum og tala
við hreppstjórann. Hittist svo á, að það var eirlmitt
sama daginn og nú var minnzt á í sambandi við þá
Gvend og Steina. Sátu þeir bændurnir á ráðstefnu á
hreppstjórasetrinu og var mikið niðri fyrir, sem von
var, því allinikið var í húfi. Enda töluðu þeir sæmilega
sínu máli. Og með því að sjón er sögu ríkari fer bezt
á því að gefa þeim báðurn orðið. Er þá annar þeirra
Heima er bezt 101