Heima er bezt - 01.03.1962, Blaðsíða 32

óákveðið tímabil, þykir hlýða að staðsetja frásögn
þessa í tíma og rúmi. Og af ýmsum ástæðum er hún
iátin hefjast um og fyrir 1820. Sumt af börnum þeim,
sem þá fæddust eða voru þá að komast á legg eiga nú
lifandi barnabörn, gamalt fólk, sem man afa og ömmu
og lýsingu þeirra á bernskudögunum og þeim tíma,
sem þá var. Að ýmsu leyti voru þá tímamót, veðra-
brigði í lofti. Ymsar breytingar voru í aðsigi eða
komnar á, miðað við fyrri tíma. Nýjar hugmyndir að
skjóta upp kollinum, jafnvel í réttarfari. Þá voru ýms-
ir upplýstir menn farnir t. d. að efast um, að það væri
sumu fólki til sáluhjálpar að láta drekkja sér eða festa
sig í gálgann. Eða hvort bæri að harma það, að brenni-
merkingar þjófa voru afnumdar, enda þótt þær hefðu
tíðkazt að minnsta kosti annað veifið aftan úr grárri
forneskju — og þótt hagkvæmar. Vissulega voru veðra-
brigði í lofti.
I.
Það mun hafa verið í fjórðu viku sumars 1816, að
tveir smalamenn frá Vallabæjum í Skarðssveit voru sem
endranær að snúast í kringum lambærnar. Sauðburður
var nýbyrjaður, og rigning eins og oft vill verða á suð-
austur ströndinni. Og með því að smalarnir voru frem-
ur verjulitlir, er óhætt að segja, að þeir hafi verið all-
mikið blautir. — Menn þessir voru þeir Steini frá Sel-
inu og svokallaður Möngu-Gvendur. Hafði Steini ver-
ið vinnumaður á Syðri-Völlum síðastliðið ár, en
Gvendur á Efri-Völlum. Lenti þeim oft saman við
lambféð, viljandi og óviljandi, enda geklc féð saman af
báðum bæjunum. Það stytti stundirnar að talast við.
Raunar var sjaldnast um mikið samtal að ræða, heldur
köll og nokkrar upphrópanir. En hvað um það. Og
fyrir kom, að úr samtalinu tognaði. Syðri-Vellir lágu
í þjóðbraut, þar var miklu gestkvæmara en á efri bæn-
um. Svo Steini var stundum fréttafróður. Frá Efri-
Völlum sást prýðilega til mannaferða, það var líka allt
og sumt. í sjálfu sér er allfróðlegt að sjá mann á ferð,
en ekki er það nóg. Fróðleiksfýsn manna er ekki sval-
að með því. Menn þurfa að fá að vita, hver var á ferð,
hvað maðurinn hét, hvaðan hann var, hvert hann ætl-
aði og hvaða nauðsyn rak hann í ferðalag. Nú, og allt
þetta er aðeins byrjun. Menn þurfa að vita meira um
manninn. Var hann kvæntur? Var hann ríkur, kannske
einhver heldri maður eða sendimaður einhvers stór-
höfðingja, kannske sjálfur sýslumaðurinn? Hvað sagði
maðurinn í fréttum?
Þeir félaíiar strituðust við að halda fénu sem mest á
þurru og nýbornu ánum í skjóli. Var það ekki alltaf
auðvelt veríc. Ærnar sem-sé hugsuðu fyrst og fremst
um munn og maga. í mýrinni og bleytunni var nóg af
grængresi, ilmandi og sætu á bragðið. A rimum og
bökkum var enn lítið að hafa. Svo æmar ruddust út í
mýri, án þess að athuga, hvernig ástatt var fyrir þeim.
Þær athuguðu það ekki fyrr en um seinan. Allt í einu
þurftu þær að leggjast niður, þar sem þær vora stadd-
ar og ala afkvæmið. Þá gat svo farið að fyrsta ganga
þess hér í heimi lægi beina leið ofan í vatnspoll. Sú
ganga varð ekki lengri. Lambið króknaði áður en það
komst á löpp. Það er eins gott að hafa augun hjá sér,
Steini.
Það stóð til, að báðir þessir smalamenn hefðu vista-
skipti þá um vorið, annar að öllu, hinn að hálfu. Það
stóð til. Það stóð svo mikið til! Hvað sem úr því yrði.
Báðir voru í aðra röndina vantrúaðir á, að neitt yrði
úr neinu. „Ég held þetta verði aldrei annað en ráða-
gerðin hjá honum Brynjólfi,“ hrópaði Gvendur. Steini
heyrði ekki fyrir rokinu. Hann var dálítið frá að
stumra yfir nýborinni tvævetlu, sem kunni ekki að
vera móðir. Gvendur hrópaði í annað sinn, enn þá
hærra. Það var ekki nema fyrir raddmenn að tala í
þessu veðri. Og Gvendur var enginn raddmaður. Hann
hafði ekki eins djúpa rödd og nafni hans í Hvammi.
Það var næstum því eins mikill munur á röddum þeirra
nafna og virðingu þeirri, er þeir nutu í þjóðfélaginu.
Seint um kvöldið lygndi og stytti upp. Allt í einu
komin blessuð blíða. Þeir hóuðu fénu upp á þurra
bakka og héldu heim. Þeir þurftu að flýta sér í háttinn,
því fara þurftu þeir á fætur í fyrramálið á undan hrafn-
inum.
Á heimleiðinni gátu þeir talað skikkanlega saman.
Þeir höfðu séð mannaferð um daginn. Fyrir hádegi
fóru þrír menn út úr og riðu mikinn. Þeir komu sér
saman um hverjir þar hefðu verið á ferð. Það voru
ekki menn þaðan úr hreppnum. Áreiðanlega hafði' þar
farið Ketill Bjömsson, sýslumaður. Hann hafði farið
austur morguninn áður og ætlað þá austur í Gnúpa-
sveit. Sýslumaður var sem-sé orðinn gamall, hann var
að láta af embætti, hann var að kveðja. Sýslumenn eld-
ast eins og aðrir menn.
Þeir voru að ræða um það, Gvendur og Steini, hvort
samferðamenn sýslumannsins hefðu báðir verið, fylgd-
armenn hans, eða aðeins annar.
„Og hvað var þá hinn? Veiztu það ekki, Steini? Og
þó voru þeir hjá ykkur í fyrrinótt.“
„Ég spurði ekkert að því,“ sagði Steini.
„Spurðir ekkert að því,“ endurtók Gvendur. Hon-
um fell ekki þetta svar. Hann hafði sem oftar gengið
um hlaðið á Syðri-Völlum, þegar hann kom frá fénu
í fyrrakvöld. Voru þá ferðamennirnir komnir fyrir
góðri stundu. Gvendur hafði skroppið inn til þess að
fá fréttir, en staðið stutt við. Er heim kom var hann
inntur eftir því af mikilli nákvæmni, hverjir með sýslu-
manni hefðu verið. Hrúguðust á Gvend svo margar
spurningar í sambandi við það, að honum varð að
vörmu spori svarafátt. Fóru þá sumir að hlæja, en
þykkjusvipur kom á aðra. Einhver sagðí, að Gvendur
væri svo mikill rati, að hann kynni ekki að spyrja
frétta. Nú vildi Gvendur ekki láta það ásannast. Þá
fór það svona. Steini var ekkert betri. Eina bótin, að
mikil samganga var á milli bæjanna, Brynjólfur á Efri-
Völlum var t. d. daglegur gestur á syðri bænum, af
góðum og gildum ástæðum. Þó hafði hann ekki komið
þar í gær. Hann hafði verið fyrir sunnan hraun að
100 Heima. er bezt