Æskan - 01.11.1976, Blaðsíða 38

Eldfell séð frá vestrl yfir suð-austurhluta Vestmannaeyja.
Þrátt fyrir erlenda áþján og ýmsar aðrar plágur höfðu eyja-
búar yfirleitt nægileg matföng. Það gerðu auðæfi fiskimiðanna
og eggja- og fuglatekja í björgum.
Séra Jón Austmann segir í sóknarlýsingu sinni frá árinu 1839,
að eyjarnar séu ,,einn lífvænlegasti kjálki landsins“. Þó telur
hann upp marga ókosti, sem fylgi og fylgja munl búsetu í
Eyjum, svo sem afar tíð slys í fjöllum og á sjó, eldiviðarskort,
hinn mik|a barnadauða og algeran skort á haffærum skipum.
Hann segir að stundum líði 6, 8,10, já, allt að 20 vikur milli ferða
til landsins. Síðast telur hann vatnsleysið, sem hann segir, ,,að
stundum ríði af allan baggamuninn".
Útgerð í Eyjum
Einokunarversluninni var aflétt árið 1788, og upp úr því
lagðist konungsútgerðin niður.
Þegar líða tók á 19. öldina fór efnahagur eyjabúa batnandi
samfara vaxandi eigin útgerð. Jafnframt óx mönnum áræði og
bjartsýni.
Það gefur auga leið, að sjósókn úr Eyjum á litlum, vélarlaus-
um bátum á opnu úthafi í mesta skammdeginu hefur ekki verið
heiglum hent. Sama má segja um eggjatöku og fuglaveiðar í
þverhníptum björgum. Eðlilega urðu slysin mörg og stór.
Tvisvar kom það fyrir, að um eða yfir 50 menn drukknuðu sama
daginn. Mannfallið var mikið. Mun meira, hlutfallslega, en hjá
ríkjum, sem eiga í stórstyrjöld. Þessi harða lífsbarátta skapaði
afburða sjómenn og bjargveiðimenn. Menn, sem margan
frækilegan sigur unnu í baráttu við miskunnarlaus náttúruöfl,
þótt oft yrðu þeir að lúta í lægra haldi. Svo fast var sjórinn
stundum sóttur, að sóknarprestarnir fundu sig til þess knúna,
úr messustóli, að vara menn við svo miklu ofurkappi.
Hin tíðu sjóslys urðu til þess, að menn bundust samtökum og
stofnuðu, árið 1862, fyrsta innlenda vátryggingafélagið, Báta-
ábyrgðafélag Vestmannaeyja, sem enn starfar.
Með vélbátaöldinni hófst tímabil stórstígra framfara og nná
hiklaust fullyrða, aö síðan hafi Vestmannaeyingar staðið í a|lra
fremstu víglínu í sókn þjóðarinnar til bættra kjara og betra lífs.
Fyrsta frystihús landsins var tekið í notkun f Vestmannaeyjum
árið 1908. Fyrsta fiskimjölsverksmiðjan árið 1913 og á flestum
öðrum sviðum sjávarútvegs og fiskiðnaðar hafa Vestmanna-
eyingar verið í fararbroddi.
Björgunarmál
Þegar vélbátum fjölgaöi, varð þörfin fyrir björgunarskip ®
brýnni. Vélabilanir voru tíðar, og bátar urðu fyrir ýmsum áföll-
um í illviðrum. Oft þurfti að leita til báta, sem voru sjálfir við illan
leik nýkomnir að landi, til að fara aftur út, öðrum til aðstoðar.
Fyrir kom, að sá bátur, sem aðstoðina ætlaði að veita, fórst með
allri áhöfn. Hér við bættist, að veiðarfæratjón var gífurlegt.
þegar togarar ösluðu yfir netasvæði bátanna. Ekkert skip var
til, sem stuggað gæti þeim í burtu.
Arið 1918 var stofnað Björgunarfélag Vestmannaeyja:
sem
til
réðst í það stórvirki, að kaupa 205 tonna gufuskip
björgunarstarfa. Hingað kom skipið, sem hlaut nafnið Þór. 1
mars 1920. Skipið var jafnframt notað til landhelgisgaeslu. Fra
Vestmannaeyjum var skipið gert út í liðlega 6 ár. Á þessu tíma-
bili aöstoðaði Þór og bjargaði fjölda báta. Tók 65 togara a
ólöglegum veiðum, en það, sem e. t. v. var mest um vert, fyrir
utan björgun mannslífa, hann varði netasvæðin fyrir áganð'
togara.
Smátt og smátt opnuðust augu ráðamanna þjóðarinnar fyrir
því, að ekki var meö öllu vansalaust að láta Vestmannaeyioð9
eina halda uppi björgunarstarfi og landhelgisgæslu. RíklS
sjóður tók við rekstri skipsins árið 1926. Þetta var upP*1
landhelgisgæslu á íslandi.
Símamál
Fljótlega eftir að búið var að leggja aðalsímalínur landsins
fóru Vestmannaeyingar þess á leit við Landssímann, að síma
strengur yrði lagður til Eyja. Menn sáu fljótt gagnsemi þessa
nýju tækni fyrir einangraö byggðarlag, ekki síst ef veita Þu
nauðstöddu skipi aðstoð. Það væri heldur ekki lítils virði ’ ^
aðstandendur sjómanna, sem nauölentu uppi á sönCÍurn,aö
strax væri hægt að fá fréttir af afdrifum þeirra, í stað ÞesS
þurfa, ef til vill svo vikum skipti, að bíða milli vonar og ótta 'r
af því, hvort þeir væru lífs eóa liðnir. ^
Þegar Landssíminn, þ. e. ríkissjóður, taldi sig ekki hafa
magn, að svo stöddu, til að leggja þennan streng, sem vl^_
lega var dýr, tóku eyjaskeggjar til sinna ráöa. Þeir stofnuðu
og ritsímafélagið árið 1911. Félagið byggði stöð °9_
dreifikerfi úti í Eyjum, lagði neðansjávarstreng og kom a
stöðvum uppi á landi og komst þannig í samband við síma
landsins. Þegar séð var, að fyrirtækið stóð vel undir sér, y 1
Landssíminn þjónustuna.
Vatnsveitan tu
Eins og áður segir hefur vatnsskortur mjög háð bus
Vestmannaeyjum allar götur frá því á landnámsöld.
ÆSKAN — Takmark vort er árið 1977: Blaðið inn á hvert barnaheimili
36