Kirkjuritið - 01.04.1954, Blaðsíða 21

jpterra ©íafur ^íjaliasmt á ^áhxxa.
Prófessor Magnús Már Lárusson
flutti i hátíSasal Háskólans hinn 14. marz 1954.
I.
Siðskiptatímanum svipar í ýmsu til vorra daga, er gamlar
°g nýjar heimsskoðanir og lifsstefnur togast á um manns-
sálina með byltingarafli. Sá tími er því á ýmsan hátt eðlilegt
athugunarefni fyrir nútímamanninn. Her a landi gjörðust sið-
skiptin með nokkrum öðrum hætti en viða annars staðar. Er-
lent vald þröngvar þeim á með aðstoð tiltölulega fárra manna
innlendra. Og í átökum þeim, sem verða, gjörast hinir merk-
ustu atburðir. Allur almenningur hefir þar verið skelfdur
áhorfandi, sem vart gat vitað, hverju hann átti að trúa og
hvers hann mátti vona.
Um siðskiptatímann og fyrirbæri hans hafa verið samin
niörg 0g ítarleg rit. Þó er það svo, að einn þeirra manna, sem
uiest bar á, hefir á margan hátt fengið laklega meðferð, þar
hann hverfur í ljóma forvera síns á biskupsstóli, herra
Jóns Arasonar, og eftirmanns sins, herra Guðbrands Þorláks-
sonar. Sá maður er Ólafur biskup Hjaltason, hinn fyrsti í
lúterskum sið á Hólum.
Gegnir í raun og veru furðu, hversu litlar áreiðanlegar
heimildir hafa varðveitzt um hann, og verður að taka á þeim
sumum með mikilli varúð til þess, að sannleikurinn komi í
Ijós. I máli þessu mun verða drepið á nokkur hin veigamestu
atriði úr sögu hans samkvæmt athugunum, er munu verða
hirtar siðar í heild.
Ólafur Hjaltason virðist ekki hafa haft til stórmenna að
telja í næstu liðu. Faðir hans, Hjalti Arnkelsson, er af sumum
talinn hafa verið járnsmiður eða hringjari á Hólum. Kann það
að vera rétt að nokkru, þar sem hans getur þrisvar við gjörn-
inga á Hólum í tíð þeirra Ólafs og Gottskálks biskupa. Hins