Kirkjuritið - 01.04.1954, Blaðsíða 38

180
KIRKJURITIÐ
í Þjóðskjalasafni hafa varðveitzt tvö brot af þýðingum Ólafs,
og er annað á riti eftir Palladíus, og eru bæði merk.
En herra Ólafur fékkst við annað en þýðingar. Hann kom
lagi á kirkjusönginn. Um það ber heimildum saman. Skeður
það sumpart með fyrirmælum um messusönginn, sumpart
með sálmabókarútgáfunni. Messusöngur herra Ólafs hefir
varðveitzt í grallaraafskriftinni í Konungsbókhlöðu. Er hand-
rit það með fegurstu pappírshandritum. Þegar hliðsjón er höfð
af hinu svonefnda Antephonarium Holense í Þjóðskjalasafni,
þá er myndunarsaga hins prentaða grallara Guðbrands 1594
skýr.
Siðskiptin leiddu af sér fleiri breytingar en í kirkjusiðum
einum. Siðskiptin höfðu i för með sér allverulegar breytingar
á landsrétti og lögum, sem miðuð voru við kaþólska heims-
skoðun.
I handritum hafa varðveitzt breytingar á Kristnirétti Staða-
Árna, sem eignaðar eru þeim Ólafi Hjaltasyni og Árna Gísla-
syni. Eftir Kristnirétti varð að fara og eftir honum var dæmt,
og eru nokkur ákvæði hans í gildi enn í dag. Það er því eðli-
legt, að andlegt og veraldlegt yfirvald taki höndum saman
um endurskoðun gildandi laga, er grundvöllur þeirra breytist.
Hitt er sennilega rangt, sem segir í tveimur handritum þess-
um frá siðara hluta 18. aldar, að Kristniréttur þessi hinn
yngsti hafi verið lögtekinn árið 1575. Handritin eru mörg, og
eru mér kunn ein 35 alls. 1 textanum kemur margt eftir-
tektarvert fram, sem stuðlar að auknum skilningi á þessu
merkilega tímabili.
Bréfabók Ólafs hefði verið gagnlegt að eiga nú. Hún er
samt glötuð, en virðist hafa verið til árið 1701, nema þá sé
átt við slitur það af máldagabók, sem enn er til í frumriti.
Eitt örnefni er kennt við herra Ólaf. Það eru Ólafsvörður
á Stórasandi. Þar á herra Ólafur að hafa legið úti með svein-
um sínum í kafaldsbyl, og til þess að halda á sér hita hafi
þeir farið að hlaða vörður þessar, sem enn sér fyrir.
Nú skal að endingu drepið á dánardægur hans, hvenær
það hafi borið að. Eigi fer sira Þórður rétt með dánardag
hans í æfiágripi hans, og hefir sú vitleysa meðal annarra
komizt inn í biskupasögur sira Jóns Halldórssonar. Er svo
sagt, að hann eigi að hafa dáið árið 1568 eða 1569, annan